درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/علم الأصول /معنای حقیقی الفاظ

نظر مرحوم آخوند خراسانی ره : به نظر مرحوم آخوند خراسانی(ره) است گر چه اشکالاتی که مطرح می شود اشکالات دوری ایشان اشکالات شیخ الرئیس را اولی و انصب می دانند اما در طرح مباحث مختلف من جمله مبحثی را که اشاره خواهیم کرد و اختلافی که مرحوم آخوند خراسانی(ره) با محقق قمی(ره) دارد در تمسک به اصاله الحقیقه در این موضوع نظری که از مرحوم امام خمینی(قدس سره) نقل شده است نظری است که با نظر مرحوم آخوند خراسانی(ره) هم خوانی دارد و عرض خواهیم کرد که اگر کسی بگوید من به اصاله عدم القرینه تمسک می کنم و معنای حقیقی را اثبات می کنم هم مرحوم آخوندخراسانی(ره) و هم مرحوم امام خمینی (قدس سره ) می فرمایند اگر شک در مراد باشد این ممکن است ولی شک در اراده این تمسک به اصاله عدم القرینه درست نیست که توضیح خواهیم داد .

نتیجه نظر نائینی : بنابراین مرحوم نائینی(ره) حرف مرحوم آخوند خراسانی(ره) را نپذیرفتند و گفتند در حقیقت شرعیه نمی توانید اثبات کنید و اصلا حقیقت شرعیه نداریم .

توضیح استاد : لذا تقریبا نه به طور جامع نظر مرحوم آخوندخراسانی(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) و مرحوم خوئی(ره) این یک نظر شد در مقابل نظر مرحوم نائینی(ره) و اکثریت هم نظر مقابل مرحوم نائینی(ره) را می پسندند و حقیقت امر این است که ما در شریعت به وضع تعیینی برای الفاظ و معانی در نظر شرع چیزی نداریم اما نحوه استعمال به گونه ای است که این الفاظ دلالت بر معانی مورد نظر در شریعت است .

حرف ما : در اینجاها ما می گوییم فعلا معنای این الفاظ صوم و صلاه و ... معنای حقیقی اینها همین اعمال است اما اینکه به وضع تعیینی بوده به ما نرسیده است و آیا به وضع تعینی بوده که اصلا وضع تعینی وضع نیست استعمال است و بهترین راه این است که بگوییم در صدر اسلام نبی مکرم اسلام مثل اینکه فرموده باشند نماز بر شما واجب شده و همین طور که من انجام می دهم شما هم انجام دهید و این یک نوع وضع است ولو وضع تعینی نباشد استعمالی است که با این نحوه استعمال پیامبر فرموده و همانده که صلاه یعنی این اعمال مخصوصه است.

نظر مختار ما هم همین است که نحوه بیان پیامبر در احکام شریعت و القاء الفاظ به گونه ای بوده است که مردم در صدر اسلام و بعد از آن حتی زمان امام باقر و امام صادق و حتی الان مردم وقتی این الفاظ اطلاق می شود معانی حقیقی این ها را این اعمال می دانند و نحوه بیان و اطلاق به گونه ای بوده که گویا معنا و مراد ما این است و این موضوع را حل می کند و اشکالات مرحوم نائینی(ره) هم همه اش وارد نیست و ما می دانیم صلاه معنای حقیقی آن این نوع است و صوم هم همینطور زکات هم و جهاد هم همینطور ، و اشکالات این نیست که معنای حقیقی را منهدم کند .

بحث پایانی : مرحوم آخوندخراسانی(ره) بحثی را مطرح کردند در پایان این بحث تبادر علامت حقیقت است این که اگر ما شک کردیم که آیا قرینه ای اینجا بوده و حذف شده است و یا نبوده است ؟ در اطلاق لفظی شک کردیم آیا قرینه داشته یا نداشته است ؟ در مثال رایت اسدا آیا یرمی هم بوده است یا نبوده است و اگر نبوده که همان حیوان مفترس است و اگر قرینه بوده است و یرمی بوده است بگوییم این معنای رجل شجاع است در جایی که شک در وجود قرینه داریم چه کنیم ؟

فرق شک در مراد و شک در اراده : شک در مراد یعنی من معنای حقیقی و مجازی را می دانم معنای حقیقی اسد حیوان مفترس است و معنای مجازی آن رجل شجاع است اما نمی دانم متکلم که اینجا آورد قرینه ای آورد یا نیاورد ، اینجا می شود شک در مراد .

فتحصل که الفاظ مطرح شده در شریعت اطلاق به این معانی خاص شریعت می شود و این معانی هم معانی حقیقی است و تبادر هم علامت این معنای حقیقی است و در اینکه تبادر علامت حقیقی است دور را قبول نداریم هم مرحوم آخوندخراسانی(ره) و هم مرحوم امام خمینی(قدس سره) فرمودند و به هر صورت تبادر علامت حقیقت است و تبادر این اعمال از خصوص لفظ صلاه حکایت می کند لفظ صلاه معنای حقیقی آن همین اعمال است و همین ما را کفایت می کند و حرف مرحوم نائینی(ره) را نمی توانیم بپذیریم . (پایان جلسه بیست و نهم)