درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/08/10
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/وضع المركبات /مباحث الفاظ
خلاصه جلسه گذشته :یکی از مباحثی که مرحوم آخوند خراسانی (ره) از مباحث جدی و اتفاقی از بحث الفاظ به آن تصریح کردند مباحثی بود که در امر دوم در کفایه در بحث الفاظ مطرح شد که فرمودند : بحث وضع در الفاظ بحثی است که همه ای دانشمندان به علم اصول و ادبیات بر آن اتفاق دارند که الفاظ که دال بر معنایی هستند این دلالت انها بالوضع چه وضع تعیینی و چه وضع تعینی اتفاق می افتد یعنی واضع می گوید وضعت هذا الفظ لهذا المعنی و یا آنقدر این لفظ را در معنایی الطلاق می کنند تا اینکه این وضع لفظ در آن معنی تعیینا ثابت می شود و در این که آیا وضع کدام لفظ عام است و موضوع له عام است و اینکه کدام لفظ وضعش عام است و موضوع له خاص است و یا اینکه کدام لفظ وضعش خاص است و موضوع له نیز خاص است ، در این اختلافاتی بین ادبا و اصولیون و دانشمندان این علم وجود دارد . اما همه قائل بر این هستند که این الفاظ وضع برای معانی شده اند تا دلالت کنند بر آن معنی ولو در استعمال این لفظ با قرائنی بر غیر آن معنی دلالت کند که این را از آن تعبیر به مجاز کرده اند ، دلالت لفظ بر غیر معنی موضوع له مجاز است ، در این که حالا فرد مجاز سکاکی و غیر سکاکی چیست و در استعاره تخیلیه سکاکی قائل به حقیقت ادعایی است اما دیگران این گونه نمی گویند و قائل نیستند این بحث دیگری بود ، اما در اینکه همه الفاظ در دلالت بر معنی خود سابقه وضع دارند "اما وضع تعینی و اما وضع تعیینی " بله در صورت چهارم که کسی قائل شود به وجود وضع خاص و موضوع له عام ایشان فرمودند امکان وقوعی ندارد و ممکن است در مقام تصور و احتمال شما این احتمال را بدهید اما در ظرف امکان وقوعی و خارجی این امکان نیست لذا ایشان وضع را لامحاله در موارد استعمال لفظ در معنای موضوع له لازم و ضروری دیده اند .
وضع در الفاظ : دو نوع وضع در الفاظ داریم :
الف) وضع در مفردات و جملات الفاظ ب) یک وضع ترکیبی الفاظ در جملات ، می گوید زید قائم "زید" مبتدا و "قائم" خبر .دو لحاظ در اینجا موجود است :
الف) یکی لحاظ شخصی و فردی می باشد برای موضوع و محمول که این زید اسم ثلاثی مجرد است و زیدی که علم است و نشانه است و یکی لحاظ شخصی و فردی می باشد که این قائم اسم مشتق در وزن فاعل که وضع شده برای کسی که متصف به قیام است ، و این در جمله اسمیه می باشد و در جمله فعلیه هم همینطور است مثل "ضرب زید عمرا" ، "ضرب" شخصا و فردا یک وضع دارد فعل ثلاثی مجرد بر وزن فعل که وضع شده است برای دلالت به این معنی که اخبار بر حدوث ضرب می باشد ، " زید" یک وضع به شخصه و فرد دارد که بیان کردیم و " عمرا "هم اسمی است علم که وضع شده برای فلانی پسر فلانی ، که به این وضع شخصی مفردات در جملات می گویند .ب) یکی لحاظ ترکیبی این موضوع و محمول ، این که شد مسند و مسند علیه و شد مبتدا و خبر ، مثل آن که می گوید تحلیل کن و ترکیب کن منظور این است تجزیه نمی خواهم این وضع می شود وضع هیات ترکیبیه ، و آن جملات و خصوصیاتی که در هیات ها و ترکیبهای مختلف به وجود می آید مثل " انما زید قائم " حصر را می خواهیم بیان کنیم آن هم وضعش ترکیبی است .نظر استاد فرخ فال : بنابراین مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرماید در مرکبات دو وضع داریم یک وضع اجزاء این جمله ترکیبیه وضع شخصی مفردات و دیگری وضع ترکیبی این اجزاء جمله که به آن وضع هیات ترکیبیه می گوییم . به تعبیری وضع مفردات داریم و یک وضع ترکیبی و نوعی داریم . و وضع سومی در کار نداریم . این حرف مرحوم آخوند خراسانی (ره) در امر سادس است . ادامه بحث بماند برای جلسه بعد ان شاءالله
