درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تعامل با رعیت

امام امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه 53 که حکم مال اشتر برای حاکمیت مصر هست سفارشاتی را نسبت به تعامل و ارتباط با مردم عامه خصوصا مردم طبقه ضعیف بیان فرمودند که این طبقه ضعیف طبقه ای هستند که هیچ چاره ای ندارند اینها مساکین و نیازمندان و زمین گیران و دردمندان هستند اینها را فرمودند مالک مواظبت کن و بگونه ای عمل کن که عذر داشته باشی وقتی که به خدا وارد می شوی .

ثُمَّ اعْمَلْ فِيهِمْ بِالاْعْذَارِ إِلَى اللهِ يَوْمَ تَلْقَاهُ، فَإِنَّ هؤُلاَءِ مِنْ بَيْنِ الرَّعِيَّةِ أَحْوَجُ إِلَى الاْنْصَافِ مِنْ غَيْرِهِمْ، وَكُلٌّ فَأَعْذِرْ إِلَى اللهِ فِي تَأْدِيَةِ حَقِّهِ إِلَيْهِ. وَتَعَهَّدْ أَهْلَ الْيُتْمِ وَذَوِي الرِّقَّةِ فِي السِّنِّ مِمَّنْ لاَ حِيلَةَ لَهُ، وَلاَ يَنْصِبُ لِلْمَسْأَلَةِ نَفْسَهُ، وَذلِكَ عَلَى الْوُلاَةِ ثَقِيلٌ،[1]

توضیح استاد : در بین این طبقه سفلی و افرادی که گفتیم به گونه ای عمل کن نزد خدای تبارک و تعالی عذر داشته باشی روزی که بر خدا وارد می شوی ، چون این طبقه سفلی و فقیر و مستمند اینها در بین مردم بیشتر نیاز به احسان و عاطفه و انصاف دارند و این را بدان که همه این افراد در ادا کردن حق خود و حقی که خدا برای آنها قرار داده باید بتوانی نزد خدا عذر بیاوری و برای این قشر ضعیف در همه ی این حقوق باید عذری نزد خدا داشته باشی ، این خانواده های یتیم و سالمندانی که چاره ای برای آنها نیست باید متعهد شوی کمکشان کنی و اینها نمی توانند برای مسائل خود پیگیری کنند تو باید به سراغ آنها بروی و این مسئولیت رسیدگی به خانواده های یتیم و افراد مسن زمین گیر برای حاکمان بسیار کار سنگینی است .

وَالْحَقٌّ كُلُّهُ ثَقِيلٌ; وَقَدْ يُخَفِّفُهُ اللهُ عَلَى أَقْوَام طَلَبُوا الْعَاقِبَةَ فَصَبَّرُوا أَنْفُسَهُمْ، وَوَثِقُوا بِصِدْقِ مَوْعُودِ اللهِ لَهُمْ. وَاجْعَلْ لِذَوِي الْحَاجَاتِ مِنْكَ قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فِيهِ شَخْصَكَ، وَتَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عَامّاً فَتَتَوَاضَعُ فِيهِ لِلّهِ الَّذِي خَلَقَكَ، [2]

توضیح استاد : حقوقی که رعیت به جامعه و حاکمیت دارد همه اش سنگین است و حاکمی کار برایش سبک و آسان می شود که دنبال می کند عاقبت و آخرت را و توصیه می کنند خود را به صبر و تحمل و اطمینان دارند به راستی و به درستی موعدی که خدا برای آنها قرار داده است ، یک عده از نیازمندان نمی توانند بیایند پیش تو یا شخصیت آنها اقتضا نمی کند و یا متانتی دارند که نمی توانند بیایند پیش تو و سعی کن وقتی و ساعتی را قرار دهی برای سرکشی به اینها ، و یک جلسه بزرگی را با اینها تشکیل بده تا سخنان خود را بیان کنند و در این جلسه تواضع داشته باش .

وَتُقْعِدَ عَنْهُمْ جُنْدَكَ وَأَعْوَانَكَ مِنْ أَحْرَاسِكَ وَشُرَطِكَ، حَتَّى يُكَلِّمَكَ مُتَكَلِّمُهُمْ غَيْرَ مُتَتَعْتِع، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ فِي غَيْرِ مَوْطِن: «لَنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لاَ يُؤْخَذُ لِلضَّعِيفِ فِيهَا حَقُّهُ مِنَ الْقَوِيِّ غَيْرَ مُتَتَعْتِع[3] ». [4]

توضیح استاد : محافظان و نظامی ها که تو را حلقه کردند و هر جا می روی با تو هستند اینها را کنار بگذار تا مردم حرف های خود را راحت بیان کنند ، این اعوان و انصار و مدیران و وزرا را بگو کنار بنشینید تا مردم با من راحت ارتباط برقرار کنند ، حضرت می فرمایند من خودم شنیدم از پیغمبر که در خیلی جاها این حرف را تکرار کرد امتی درست کار نمی شود مگر اینکه حق ضعیف این امت از قوی گرفته بشود و در گرفتن حق ضعیف از قوی به گونه ای عمل بشود که هیچ جای دلهره برای این ضعیف نباشد .