درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تعامل با طبقه سفلی

در موضوع تعاملات حاکم اسلامی با اقشار حاکمیت بودیم و با اقشار مهم جامعه تعامل حاکم اسلامی را بیان کردیم ، تعاملات حاکم اسلامی با قضات و تعاملات حاکم اسلامی با مامورانی که مالیات از تجار و کسبه دریافت می کنند ، تعاملات حاکمیت را با عوامل و مسئولان همه این تعاملات را عرض کردیم و در این جلسه تعاملات حاکم اسلامی را با عامه مردم و طبقه ضعیف مردم بیان خواهیم کرد ، این بخش را امیرالمومنین علی علیه السلام با حساسیت بیشتری بیان می کنند و می فرمایند چون اینها نمی توانند از خود دفاع کنند دسترسی آنها به حاکم اسلامی سخت است لذا حاکم اسلامی در مواظبت و تعامل و ارتباط با طبقه ضعیف جامعه وظیفه سهمگینی خواهد داشت در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر بعنوان کسی که منصوب کردند برای حکمرانی در مصر می فرمایند :

ثُمَّ اللهَ اللهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِينَ لاَ حِيلَةَ لَهُمْ، وَ الْمَسَاكِينِ وَالْمحْتَاجِينَ وَأَهْلِ الْبُؤْسَى وَالزَّمْنَى، فَإِنَّ فِي هذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَمُعْتَرّاً، وَاحْفَظْ لِلّهِ مَا اسْتَحْفَظَكَ مِنْ حَقِّهِ فِيهِمْ [1]

توضیح استاد : خدا را خدا را در تعامل و ارتباط با مردم فراموش نکن ، طبقه ضعیف آنهایی هستند که هیچ راه و چاره ای ندارند و هیچ ثروت و اندوخته ای ندارد که مشکلات را با آن برطرف کنند ، مساکین و کسانی که محتاج هستند و گرفتاران و درد مندان ، در این طبقه سفلی دو نوع هستند یک نوع قانع هستند و با مقدار کم زندگی را طی می کنند و عده ای نمی توانند و دست به گدایی بر می دارند هر دو را حمایت کن و حواست جمع باشد که باید کار تو این باشد که حفاظت کنی برای خدا از این طبقه و حق خدا را برای آنها حفظ کنی و حراست کنی .

وَاجْعَلْ لَهُمْ قِسْماً مِنْ بَيْتِ مَالِكَ، وَقِسْماً مِنْ غَلاَّتِ صَوَافِي الاْسْلاَمِ فِي كُلِّ بَلَد، فَإِنَّ لِلاْقْصَى مِنْهُمْ مِثْلَ الَّذِي لِلاْدْنَى، وَكُلٌّ قَدِ اسْتُرْعِيتَ حَقَّهُ. فَلاَ يَشْغَلَنَّكَ عَنْهُمْ بَطَرٌ (نظر)، فَإِنَّكَ لاَ تُعْذَرُ بِتَضْيِيعِكَ التَّافِهَ لاِحْكَامِكَ الْكَثِيرَ الْمُهِمَّ.[2]

توضیح استاد : از بیت المال که در اختیار تو است بخشی را برای این طبقه سفلی قرار بده ، و قسمتی را از غلات و زمین های غنیمتی که مسلمانان و حکومت اسلامی غنیمت گرفته به اینها بده ، آنهایی که دور هستند از شهر باید همان اندازه ای دریافت کنند که در شهر به دیگران پرداخت میکنی و سهم آنها را بدهی ، همه این طبقه سفلی دو رو نزدیکو مساکین و محتاجین و... همه اینها را تو مسئولی حقشان را به آنها برسانی کلکمْ راعٍ، وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ [3] یعنی همین ، این تشکیلات حکومتی تو را غافل نکند از توجه به طبقه سفلی (بَطَرٌ فاعل َیشْغَلَنَّكَ است و با نون تاکید ثقیله آمده است ) و تو هیچ عذری نداری اگر تضعیف کنی گروه های ضعیف را و این ها را کار کوچک بپنداری به بهانه اینکه کارهای مهم داری .

فَلاَ تُشْخِصْ هَمَّكَ عَنْهُمْ، وَلاَ تُصَعِّرْ خَدَّكَ لَهُمْ، وَتَفَقَّدْ أُمُورَ مَنْ لاَ يَصِلُ إِلَيْكَ مِنْهُمْ مِمَّنْ تَقْتَحِمُهُ الْعُيُونُ، وَتَحْقِرُهُ الرِّجَالُ. فَفَرِّغْ لاِلئِكَ ثِقَتَكَ مِنْ أَهْلِ الْخَشْيَةِ وَالتَّوَاضُعِ، فَلْيَرْفَعْ إِلَيْكَ أُمُورَهُمْ،[4]

توضیح استاد : دریغ نکن اهتمام و همت خود را از این گروه طبقه سفلی و روی خود را از اینها برنگردان ، چون اینها به چشم نمی آیند و این طبقه ضعیف کسانی هستند که تو باید حواست به اینها باشد و این باعث می شود این افرادی را که دور خودت گذاشتی را کوچک می شمارد و این رجال نمی توانند مردم را ببینند و اگر این افراد دور و بر تو مورد اعتماد تو هستند بفرست برای سرکشی از خانه ها و مشکلات طبقه سفلی و فارق کن برای رسیدن به امور این طبقه سفلی افراد موثقی را از اهل خشیت و تواضع تا اینها بروند وبررسی کنند و امور این طبقه سفلی را به تو گزارش دهند .