درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/اوامر/فرق بین مسأله إجزاء و مسأله تبعّیة القضاء للأداء

خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با فرق بین مسأله إجزاء و مسأله تبعّیة القضاء للأداء بود. سؤال این است که فرق بین مسأله إجزاء و مسأله تبعّیة القضاء للأداء چیست؟

در مسأله تبعّیة القضاء للأداء بحث از تعدّد و وحدت مطلوب است. مثلاً از مکلّف خواسته شده است که در این وقت نماز بخواند و یا اینکه خواسته شده است که در ماه مبارک رمضان روزه بگیرد. پس دو چیز از مکلّف خواسته شده است: ۱) یکی اینکه نماز بخواند و روزه بگیرد. ۲) دیگر اینکه نماز را در وقت بخواند و روزه را در ماه رمضان بگیرد. حالا اگر وقت نماز بگذرد و نماز را بجا نیاورد، آیا قضا دارد یا خیر؟ و یا مثلاً در ماه رمضان مریض بشود و نتواند روزه بگیرد آیا قضا دارد یا خیر؟ اگر وحدت مطلوب باشد به معنای این است که الصوم فی شهر رمضان مطلوبٌ واحدٌ، روزه در ماه مبارک رمضان یک مطلوب است لذا اگر شخص نتواند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرد، مطلوب واحد از بین رفته است و بعد از ماه رمضان قضا ندارد. امّا اگر بگوییم تعدّد مطلوب است، در اینجا دوتا مطلوب وجود دارد: یکی روزه گرفتن و دیگری گرفتن روزه در ماه رمضان. حالا که یک مطلوب از بین رفته است و در ماه رمضان شخص نتوانسته است روزه بگیرد، ولی مطلوب دیگر که روزه گرفتن است به قوّت خود باقی است پس شخص باید بعد از ماه رمضان، روزه را قضا کند.

بنابراین اگر وحدت مطلوبی شدیم بعد از ماه رمضان، روزه قضا ندارد و نماز را هم اگر در وقت نخوانده، بعداً قضا ندارد مانند نماز جمعه و عیدین، مگر اینکه دلیل جدیدی بگوید که إقض ما فات کما فات.

پس بحث تبعّیة القضاء للأداء، بحث وحدت و تعدّد مطلوب است ولی بحث إجزاء، بحث وحدت و تعدّد مطلوب نیست بلکه بحث از این است که مثلاً نمازی که در نبود آب با تیمم خوانده شده است، آیا مجزی از نماز با وضو است یا خیر؟ در إجزاء، بحث این است که آیا مأمورٌبه اضطراری و ظاهری، مکفی از أمر واقعی است یا خیر؟ و ربطی به وحدت و تعدّد مطلوب ندارد.

فرق‌هایی بین مسأله إجزاء و مسأله تبعّیة القضاء للأداء وجود دارد که ما در جزوه عربی در صفحه 751 پنج مورد از فرق بین این‌ها را آورده‌ایم. البته دانستن این بحث از لحاظ علمی خوب است ولی در مقام اجتهاد نیازی به این بحث نیست.