درس خارج اصول استاد محسن فقیهی
1401/12/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ/وضع/اوامر/دلالت جمله خبریه در مقام طلب و بعث بر وجوب
خلاصه جلسه گذشته: صحبت در این بود که آیا جمله خبریه در مقام انشاء، دلالت بر وجوب دارد یا نه؟
گاهی امام معصوم می‌فرماید: «أعد الصلاة» و گاهی می‌فرماید: «یعید الصلاة». گاهی سائل سؤال می‌کند: حضرت می‌فرماید: «إغتسل» و گاهی می‌فرماید: «یغتسل». صبحت در این است که جمله خبریه مانند: یغتسل یا یعید، آیا دلالت بر وجوب دارد یا خیر؟
دو قول در اینجا وجود دارد:
القول الأول: أنّها تدل على الوجوب[1]
عده‌ای بر این قائل هستند که جمله خبریه در مقام طلب، نه تنها بر وجوب دلالت می‌کند بلکه ابلغ و آکد است. ابلغ یعنی این جمله «یعید» از «اعد» در دلالت بر وجوب اظهر است و آکد یعنی تأکید «یعید» از «اعد» بیشتر است و اگر «اعد» فعل أمر و واجب معمولی است «یعید» واجب مؤکد است.
مرحوم آخوند در کفایه می‌فرماید: جمله خبریه أظهر و آکد است. أظهر یعنی ظهور آن بر وجوب از فعل أمر بیشتر است و آکد یعنی تأکید آن بر وجوب از فعل أمر بیشتر است.[2]
إشکالات في کلام المحقق الخراساني .
الإشکال الأول
مرحوم محقق خویی می‌فرماید: أبلغ و أظهر بودن یک مطلب است و أکد بودن یک مطلب دیگری است. «یعید و یغتسل» از «أعد و إغتسل» ظهور بیشتری در وجوب دارد. دیگر اینکه وجوب مستفاد از یغتسل یک مرحله بالاتر از إغتسل است و آکد است. یعنی وجوب یک مرتبه بالاتر و یک مرتبه پایین‌تری دارد مثل بحث گناه کبیره و گناه صغیره، وجوب هم یک مرتبه بالاتری دارد و یک مرتبه پایین‌تر. طلب با لفظ جمله خبری «یعید» آکد است و تأکید بیشتری بر وجوب است ولی طلب با لفظ أمر «أعد» وجوب آن ضعیف‌تر است. این فرمایش مرحوم آخوند مورد اشکال محقق خویی است و می‌فرماید: جمله خبریه «یعید و یغتسل» در معنای حقیقی خود (إخبار) استعمال نشده‌اند و به معنای انشاء «أعد و إغتسل» استعمال شده‌اند لذا آکد بودن معنایی ندارد و به معنای «أعد و إغتسل» هستند و أمر معمولی هستند و تأکیدی در آن‌ها وجود ندارد.[3]
اشکال استاد به محقق خویی:
إنشاء مراتبی دارد یعنی گاهی انشاء در مرحله پایین است و گاهی در مرحله بالا، اینکه می‌فرمایید یغتسل به معنای إغتسل و انشاء است، درست است ولی انشای یغتسل با انشای إغتسل باهم فرق می‌کند. یعنی وقتی امام معصوم (علیه السلام) می‌فرماید: إغتسل یا أعد، معنایش این است که غسل بکن، اعاده بکن. ولی وقتی می‌گوید: یعید معنایش این است که حتما باید اعاده بکنی. لذا جمله خبری در مقام طلب، در دلالت بر وجوب قوی‌تر است. قبلاً هم گفتیم که صیغه أمر حقیقت در مطلق طلب است و حقیقت در وجوب نیست و بیش از 90 درصد أوامری که در قرآن و روایات وارد شده است أوامر استحبابی هستند و فقط 10 درصد أوامر وجوبی هستند وباید از قرائن برای اثبات وجوب یا استحباب استفاده کرد. اما در جمله خبریه در مقام طلب مانند یعید این حرف را نمی زنیم و می‌گوییم اگر امام لفظ یعید یا یغتسل بفرماید، افاده وجوب می‌شود چرا که خود این جمله خبریه در مقام طلب قرینه است اما لفظ أمر «أعد» در هر جایی افاده وجوب نمی‌کند و گاهی افاده استحباب می‌کند. پس به نظر ما جمله خبریه در مقام طلب مفید وجوب می‌کند و آکد هم هست.
