درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع/اوامر

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در أمر در رابطه با اتحاد طلب و اراده بود که آیا طلب و اراده متحدند یا خیر؟ مرحوم صاحب کفایه ادعا کرده‌ بودند که طلب و اراده، مفهوماً و مصداقاً و انشائاً متحدند.

اشکالات آيت الله سبحانی بر فرمایش مرحوم آخوند:

در اینجا آیت الله سبحانی (سلمه الله تعالی) مطلبی بیان فرموده‌اند که به نظر ما بهترین فرمایشی است که بیان شده است.

سؤال اول:

آیا طلب و اراده مفهوماً یکی هستند یا نه؟

آیت الله سبحانی می‌فرماید: ۱) مفهوم طلب و اراده متغایر است. طلب یک مفهوم دارد و اراده یک مفهوم دیگر. مثال اول: ﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾[1] اگر مفهوم اراده با طلب یکی باشد شما باید بتوانید به جای «یرید» بگویید «یطلب» یعنی بگویید: یطلب اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لَایطلب بِكُمُ الْعُسْرَ. در حالی که نمی‌توان چنین چیزی درست نیست.مثال دوم: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ»[2] نمی‌شود به جای طلب العلم، إرادة العلم گفت. بنابراین از آنجایی نمی‌توان به جای طلب، إراده و به جای إراده، طلب استفاده کرد معلوم می‌شود مفهوم این‌ها باهم متفاوت است.

۲) اراده مربوط به قلب است ولی طلب مربوط به خارج است. وقتی شما اراده خود را که أمری قلبی است می‌خواهید پیاده کنید در خارج صدای خود را بلند می‌کنید و طلب می‌کنید. پس طلب أمری خارجی است که بروز و ظهور در خارج دارد ولی اراده إمری قلبی است و در خارج بروز و ظهوری ندارد.

سؤال دوم:

آیا طلب انشائی و اراده انشائی یکی هستند یا نه؟

آیت الله سبحانی می‌فرماید: ما اصلاً اراده انشائی نداریم، اراده انشائی معنایی ندارد. شما وقتی ملکیتی را می‌خواهید به وجود بیاورید انشاء می‌کنید و می‌گویید: مَلّکتُ، و یا در زوجیت می‌گویید: زَوّجتُ، یا مثل بعتُ و قبلتُ، امور اعتباریه با انشاء به وجود می‌آیند. لذا انشاء أمر قلبی نسیت بلکه یک أمر خارجی است که در خارج با لفظ ایجاد می‌شود. بنابراین انشاء مربوط به طلب است که أمری خارجی است. پس کسانی که گفته‌اند اراده انشائی، اصلاً ‌درست نیست ما اراده انشائی نداریم بلکه طلب انشائی داریم چراکه اراده یک أمر قلبی است و انشاء یک أمر خارجی. و انشائاتی که در خارج داریم مربوط به طلب است نه اراده.

سؤال سوم:

آیا مصداقاً طلب با إراده یکی هستند یا نه؟

آیت الله سبحانی می‌فرماید: اراده یک أمر نفسانی است و طلب یک أمر خارجی است پس مصداقاً هم مختلف هستند. بنابراین این فرمایش آخوند که فرمودند: طلب و اراده از لحاظ مفهوم و مصداق و انشاء متحدند، درست نیست.

به نظر ما این فرمایش آیت الله سبحانی فرمایش متین و درستی است. ایشان هم از لحاظ اصولی و هم فلسفی شخصیتی قوی هستند و استاد فلسفه ما هم بودند.[3]