درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع/اوامر

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در معنای ماده امر (أ،م،ر) بود که معنای حقیقی ماده أمر چیست؟

القول العاشر: أن للفظ الأمر معنيين الأول مفهوم عام عرضي مساوق لمفهوم «الشيء» و «الذات» و الثاني ما يساوق «الطلب المظهر»[1] (لفظ الأمر مشترك لفظي بين الشيء و الطلب المبرز، لفظ الأمر حقيقة في الشيء و الطلب)[2]

در معنای ماده أمر بعضی از بزرگان به اشتراک لفظی بین طلب و شیء قائل شده‌اند. یعنی أمر یک معنای آن طلب است أَمَرَ یعنی طَلَبَ، و یک معنای آن شیء است. مرحوم امام (أعلی الله مقامه الشریف) می‌فرماید: اینکه أمر بین دو معنا مشترک لفظی باشد این درست نیست. چون اشتراک لفظی آن است که لفظ یکی باشد و معنا دوتا یا چندتا باشد. اما در أمر لفظ یکی نیست بلکه دو تا لفظ و دو معناست. دیگران می‌گویند یک لفظ است ولی مرحوم امام می‌فرماید دوتا لفظ است. ایشان می‌فرماید: یک ماده و هیئت داریم و یک ماده داریم بدون هیئت. توضیح اینکه این صیغه‌هایی که برای أمَرَ به معنای طَلَبَ بیان می‌کنید مانند: أمَرَ، یأمُرُ، آمرٌ، مأمورٌ و مأمورٌ به، در این‌ها هیئت و ماده دخالت دارد. أمَرَ فعل ماضی است به معنای طَلَبَ، یأمُرُ فعل مضارع است یعنی یَطلُبُ، آمرٌ یعنی طالبٌ و ... این أمَرَ با آن ماده أمر فرق دارد، آن أمر که به معنای شیء است و جمع آن أمور است ماده خالی است و هیئت در آن نقشی ندارد چون صیغه ندارد و جامد است ولی آن أمَرَ مشتق است. بنابراین کلمه أمر اگرچه در ظاهر یکی است ولی دو لفظ هستند که دو معنای متفاوت دارند بنابراین مشترک لفظی نشد چون مشترک لفظی در جایی است که یک لفظ باشد و دو یا چند معنا داشته باشد.[3]

نظر استاد: فرمایش مرحوم امام فرمایش خوبی است ولی شاید اطلاق وی اشکال داشته باشد. مثلاً گفته می‌شود هذا الأمر عجیبٌ، هذا الأمر در اینجا به چه معنایی است؟ دو تا معنا می‌تواند داشته باشد: 1) این دستور شما، دستور عجیبی است، 2) این شیء، شیء عجیبی است. پس أمر مشترک لفظی است. البته فرمایش امام در یک سری از مشتقات مانند: أمَرَ، یأمُرُ، آمرٌ، مأمورٌ ... درست است ولی در مصدر درست نیست. کلمه أمر وقتی مصدر به کار می‌رود مانند: هذا الأمر عجیبٌ، مشترک لفظی می‌شود. یعنی هم می‌تواند به معنای طلب باشد و هم به معنای شیء و هم به معنای فعل.