درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/ رئوف و رحیم/ رقّت قلب

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با قساوت قلب بود که راجع به چیزهایی که قساوت قلب را از بین می‌برند و باعث رقّت قلب می‌شوند صحبت کردیم. یکی از صفات خوب برای انسان مؤمن این است که رقیق‌القلب باشد و قسی‌القلب نباشد. خیلی بد است که انسان قسی‌القلب باشد. اگر یک سفری به خارج بروید می‌بینید که مردم کاری به هم ندارند و هر اتفاقی برای کسی بیفتد کسی کاری به او ندارد. در آنجا خویشاوندان و حتی پدر و مادرها نسبت به بچّه‌های خود علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. آن محبّت‌ها و علاقه و دوستی‌هایی که ماها نسبت به بچّه‌ها و همسایه و ... داریم، در آن‌ها زیاد دیده نمی‌شود. خیلی خوب است که انسان رقیق‌القلب باشد و دلش برای دیگران بسوزد. اگر کسی برای حاجتی به شما مراجعه می‌کند، شما او را راهنمایی می‌کنی و می‌گویی توانایی من این قدر است. بنابراین اگر توانایی دارید کمک می‌کنید و اگر توانایی ندارید او را راهنمایی می‌کنید یا تأیید می‌کنید و یا ... برخی را می‌بینید که مستقیم جواب منفی می‌دهند و می‌گویند من کاری از دستم برنمی‌آید، نمی‌توانم کمک بکنم، البته نمی‌خواهد کمک بکند. اگر بخواهد می‌تواند کمی کمک بکند و حاضر نیست حتی یک امضاء بزند. البته انسان‌ها باهم متفاوتند و روحیات آن‌ها باهم فرق می‌کند. باید سعی بکنیم رقیق‌القلب باشیم. اما راه اینکه رقیق‌القلب باشیم چیست؟

چیزهایی که قساوت قلب را از بین می‌برند و باعث رقّت قلب می‌شوند:

۳) محبت به دیگران:

در روایت وارد شده است که از چیزهایی باعث می‌شود تا انسان رقیق‌القلب بشود این است که نسبت به دیگران محبت داشته باشد و همه را مانند برادر و فرزند خود بداند.

4) ذکر گفتن زیاد در خلوت:

و روي عن الإمام الباقر عن علم الله و علم رسوله أبي جعفر محمد بن علي علیه السلام في طوال هذه المعاني.‌ وصيته علیه السلام لجابر بن يزيد الجعفي‌ «وَ تَعَرَّضْ لِرِقَّةِ الْقَلْبِ بِكَثْرَةِ الذِّكْرِ فِي الْخَلَوَات‌»[1] اگر انسان می‌خواهد که رقیق القلب باشد باید در خلوت‌ها زیاد ذکر بگوید. گاهی انسان در دعاهای دسته‌جمعی شرکت می‌کند مانند دعای ندبه و دعای کمیل و ... اما گاهی با خدای خود تنهایی خلوت می‌کند و مشغول دعا و ذکر می‌شود. ذکر در تنهایی و خلوت آثاری دارد که یکی از آثار آن این است که انسان رقیق‌القلب می‌شود.

5) خشیت الهی:

روایت می‌فرماید: «وَ أَلِينُوا قُلُوبَكُمْ بِالْخَشْيَةِ»[2] دل‌هایتان را بواسطه ترس از خدا نرم کنید.

ترس از پروردگار باعث می‌شود که انسان رقّت قلب پیدا بکند. گاهی شاید شما بچّه خود را تهدید ‌کنید تا فلان کار را انجام بدهد ولی تهدید خودتان را عملی نمی‌کنید. آیت‌الله‌جوادی‌آملی (سلّمه‌الله) می‌فرماید:«وعید لازم‌الإجراء نیست.» این طور نیست که وعیدهای پروردگار حتمی باشند. تهدیدهایی که خداوند می‌کند همه آن‌ها برای إجرا نیست بلکه برای این است که ما بترسیم و دنبال کارهای خیر باشیم و از کارهای بد دوری کنیم. نگویید که ما حتماً به جهنّم می‌رویم و جهنّم چنین است و چنان! البته ما نباید بگوییم که چنین نیست بلکه بگوییم که احتمال دارد که چنین باشد. این همه توصیفات که برای جهنّم بیان شده است، این‌ها وجود دارد و ممکن است که شامل حال ما بشود. همین احتمال کافی است که انسان حواس خود را جمع بکند. امّا آیا حتماً شامل ما می‌شود یا نه، معلوم نیست. گفته می‌شود وقتی آب می‌خورید بگویید: السلام علیک یا أبا عبدالله، همه گناهان انسان بخشیده می‌شود از این موارد زیاد داریم. مواردی این گونه، إن‌شاء‌الله مسائل را برای مؤمنین حل می‌کند امّا مواظب باشید به کسی ظلم نکنید و به کسی تهمت نزنید، این‌ها قابل بخشش نیست.

6) داشتن اخلاص:

یکی از چیزهایی که باعث رقّت قلب می‌شود اخلاص است. عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «إِذَا رَقَّ أَحَدُكُمْ فَلْيَدْعُ فَإِنَّ الْقَلْبَ لَا يَرِقُّ حَتَّى يَخْلُصَ.»[3]

امام صادق عليه السلام می‌فرماید: هر زمان كه به يكى از شما رقّت قلب دست داد، دعا كند؛ زيرا قلب تا خالص و پاك نشود رقّت نمى‌يابد.

اگر اعمال ریائی باشد باعث رقّت قلب نمی‌شود ولی اگر اعمال از روی اخلاص باشد، موجب رقّت قلب می‌شود.

7) یاد مرگ کردن:

قال النبي (صلی الله علیه و آله) :«يُرِقُّ قَلْبَهُ مِنْ‌ هَوْلِ‌ مَلَكِ‌ الْمَوْت.»‌[4] با یاد مرگ قلب رقیق و نازک می‌شود.

ما هر روز بر در و دیوار اطلاعیه‌های مرگ و میر را می‌بینیم. می‌بینی رفیق ما بود فوت کرد، از من جوانتر بود فوت کرد، سِنّی نداشت فوت کرد، از من سالم‌تر بود فوت کرد. این‌ها باعث می‌شود انسان به یاد مرگ بیفتد. وصیت‌نامه زیر سرتان باشد! قرض‌های خود را بپردازید، نمازهای قضای خود را بخوانید، روزه‌های قضای خود را بگیرید، خمس خود را بپردازید. همه مشکلات مادی و معنوی خود را حل بکنید چرا که هیچ وقت معلوم نیست ما تا چه وقت زنده باشیم. این باعث رقّت قلب می‌شود. اگر می‌خواهید قلبتان رقیق باشد به فکر مرگ باشید و دیون خود را ادا کنید. اگر به کسی تهمتی زدید یا غیبتی کردید یا بد گفتید، دست و پایش را ببوسید و راضیتش را بدست بیاورید. چرا که طلب رضایت در این دنیا آسان‌تر از آخرت است. مواظب زبان خود باشید، متأسفانه این زبان خیلی مشکلات دارد.

موارد عملی در رقّت قلب:

این مواردی که بیان کردیم مانند یاد مرگ، اخلاص، اینکه انسان در فکر مرگ باشد و اخلاص داشته باشد و در خلوت‌ها به یاد خدا باشد و ... جنبه قلبی و فکری و روحی داشت. اما مواردی وجود دارد که جنبه عملی دارند که باعث رقّت قلب می‌شوند.

۱) مشرّف شدن به زیارت ائمه (علیهم السلام)

مثلاً زمستان است، آب گرم نیست، با آب سرد وضو می‌گیرید و نماز می‌خوانید. و یا اینکه با پای پیاده به جمکران یا از نجف به کربلا می‌روید. این‌ها کمی سختی دارند اما اگر سختی برای خدا باشد، این‌ها باعث می‌شود قساوت قلب شما از بین برود. از نجف تا کربلا که پیاده می‌روید یک رقّت قلبی برای شما پیدا می‌شود، عوض می‌شوید و آدم دیگری می‌شوید. من مکرر این را گفته‌ام و عقیده‌ام این است که در زمان کنونی ‌اثر تبلیغات ما خیلی کم شده است با اینکه وظیفه ماست که جهاد و تبلیغ بکنیم اما متأسفانه تأثیر تبلیغ ما کم شده است. رادیو و تلویزیون منابر و سخنرانی‌ها را مرتب پخش می‌کنند. سخنرانی بنده که مانند منبری‌های معروف نیست که تأثیر آنچنانی داشته باشد. فضای مجازی، جوی را درست کرده است که می‌خواهد روحانیت را از چشم مردم بیندازد-ان شاء الله موفق نمی‌شود- ولی تا حدودی موفق شده است ولی آنچه که باعث می‌شود مردم به خدا و ائمه (علیهم السلام) توجه بکنند همین زیارت ائمه (علیهم السلام) است. وقتی کسی به مشهد می‌رود و برمی‌گردد، کمی عوض می‌شود. اگر کامل هم عوض نشود درصدی عوض می‌شود. هر کس را که احساس می‌کنید ایمانش سست است به کربلا ببرید. از همه‌جا بهتر کربلاست، کربلا که می‌برید این شخص عوض می‌شود. آن صحنه را می‌بیند و امام حسین (علیه السلام) و حضرت اباالفضل‌العباس (علیه السلام) را زیارت می‌کند، عوض می‌شود. ما افراد زیادی را دیده‌ایم که همین که به کربلا رفته‌اند، اشک و گریه و زاری و ... روحیاتشان عوض شده است. تا مدتی در آن‌ها تأثیر دارد. اگر حکومت ما این مسأله را آسان بکند به این صورت که هر کس به مشهد برود جای مجانی برای وی فراهم باشد. اگر می‌خواهید مردم را به راه راست هدایت بکنید از ناحیه ائمه (علیهم السلام) این کار ار انجام دهید. هم روایتشان و هم زیارتشان خیلی اثر دارد. بنابراین یکی از چیزهایی که باعث می‌شود قلب انسان رقیق بشود و قساوت قلب از وی زایل بشود این است که به زیارت ائمه (علیهم السلام) مشرف بشود و کسب فیض و معرفت بکند. مکان‌ تأثیر خاصی دارد کما اینکه زمان هم تأثیر خاصی دارد. ماه مبارک شعبان و رمضان، موقعیت مناسبی برای عبادت هستند. زمان‌هایی هستند که انسان می‌تواند به خداوند نزدیک بشود. ان شاء الله در این ماه مبارک رمضان توفیق پیدا بکنید هم تبلیغ و هم عبادات خوبی انجام بدهید و بتوانید با ایجاد اخلاص در خودتان، قساوت را از قلب خود خارج کنید.

۲) همنشین مناسب

یکی از چیزهایی که باعث رقّت قلب می‌شود همنشین مناسب است. دوستان انسان باهم فرق دارند. برخی هستند که وقتی کسی کمک می‌خواهد او می‌گوید: بی‌خیال، بیا برویم. دید که بعضی‌ها خیلی تند و تیز برخورد کرده و افراد را رد می‌کنند. اما برخی هستند که با ملایمت می‌گویند بنده خدا گرفتار است کمکی به او بکنیم. با افراد نرم‌خو رفیق بشوید که هر مشکلی را از کسی می‌بینند در پی حل مشکل وی هستند. دیشب آقا سیدی به در منزل ما آمد و اظهار نیاز کرد، من واقعاً خجالت کشیدم که انسانی به این محترمی، این موقع شب به در منزل ما آمده است البته گاهی زن و بچه دخالت منفی می‌کنند و‌ می‌گویند بی خیال، ول کن و ... انسان باید خیلی قسی‌القلب باشد و هیچ اعتنایی نکند. البته هرکسی مشکلاتی دارد ولی کمی توان هم دارد و باید به مقدار توان خود کمک بکند. الان واقعاً طلبه‌ها مشکلات زیاد دارند و باید فکری برای این مشکلات بشود. خدا خودش کمک بکند، خدا مقام معظم رهبری را حفظ بکند که خدماتی انجام می‌دهند ولی واقعاً طلبه‌ها الان در مضیقه هستند. دیشب طلبه‌ای زنگ زد که زنم مریض شده و به بیمارستان بردیم و ... خیلی سخت است، خیلی مشکل است. اگر کارت بانکی‌تان خالی باشد از طرفی هم زن و بچه مریض شده‌اند، چکار می‌خواهید بکنید؟ مشکلات مخصوصاً برای طلبه‌های عزیز خیلی زیاد است. این‌ها سربازان امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند که دارند خدمت می‌کنند، درس می‌خوانند و تبلیغ می‌روند، باید به این‌ها خدمت کرد. تا جایی که توان دارید باید به این‌ها خدمت بکنید. این‌ها باعث می‌شود قلب‌تان قساوت نداشته باشد. وای بحال کسی که قساوت قلب دارد. برخی هستند که هر چقدر به وی از مشکلات و گرفتاری‌ها می‌گویی، اصلاً به روی خودش نمی‌آورد.

کسی خدمت امام باقر (علیه السلام) آمده بود و می‌گفت: ما وقتی نزد شما هستیم حالمان خوب است و اغلب به یاد خدا و ذکر خدا هستیم ولی وقتی از خدمت‌تان مرخص می‌شویم و دنبال کارهای خود می‌رویم، همه چیزها از یادمان می‌رود و دوباره همان حالت‌های قبل برای ما پیش می آید. چکار بکنیم؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود «وَ اللَّهِ لَوْ تَدُومُونَ عَلَى الْحَالَةِ الَّتِي وَصَفْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِهَا لَصَافَحَتْكُمُ الْمَلَائِكَةُ وَ مَشَيْتُمْ عَلَى الْمَاءِ …» [5] اگر به آن حالتی‌ که پیش من هستید، باقی بمانید و از آن حال خارج نشوید، می‌بینید ملائکه می‌آیند و با شما مصافحه می‌کنند و شما بر روی آب می‌توانید راه بروید، بدون اینکه فرو بروید!

کسانی که طی‌الارض و ... دارند، این حالت‌ها را ادامه می‌دهند.

معاشرت با علما خوب است، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «مَن أكرَمَ فَقيهاً مُسلِما لَقِيَ اللّهَ يَومَ القِيامَةِ وهُوَ عَنهُ راضٍ، ومَن أهانَ فَقيهاً مُسلِماً لَقِيَ اللّهَ يَومَ القِيامَةِ وهُوَ عَلَيهِ غَضبانُ.»[6] هر كس فقیه مسلمانی را بزرگ بدارد، خداوند را در روز قيامت، در حالى ملاقات مى‌كند كه از او خشنود است. و هر كس به فقيه مسلمانی توهین كند، خداوند را در روز قيامت، در حالى ملاقات مى‌كند كه بر وى خشمناك است.

وای به حال کسانی که به فقیهی، مرجعی یا مجتهدی و از همه بالاتر به مقام معظم رهبری اهانت می‌کنند، غضب خداوند شامل حال آن‌ها خواهد شد. گاهی از خود ما طلبه‌ها، کسانی هستند که به مراجع و علما اهانت می‌کنند، این‌ها عاقبت بخیر نمی‌شوند و غضب خداوند شامل این‌ها می‌شود و عاقبت به شرّ می‌شوند.

إن‌شاءالله به تبلیغ که می‌روید کاری بکنید که اعتقاد مردم به روحانیت زیادتر بشود، مفاتیح‌الجنان، رساله و قرآن در کنارتان باشد. گاهی قرآن بخوانید تا مردم بگویند لااقل این آخوندها قرآن می‌خوانند، رساله و مفاتیح را نگاه می‌کنند. در اینجا تظاهر هم اشکال ندارد. در آن خانه‌ای که هستید چند آیه با صدای بلند بخوانید. مردم ببیند که آخوندها با قرآن، مفاتیح و رساله ارتباط دارند. الان طوری تبلیغ می‌کنند که به روحانیت اهانت بشود. سعی کنید إن‌شاءالله بتوانید موفق بشوید ولو اینکه یک نفر را به راه راست هدایت بکنید خیلی خوب است.

إن‌شاءالله موفق و مؤید باشید. در این شب‌های ماه مبارک رمضان ما شما را دعا می‌کنیم، شما هم ما را دعا بفرمایید.