درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/ ایمان/ عدل و ظلم

خلاصه جلسه گذشته: در جلسه قبل صحبت در رابطه با عقل و عدل بود و گفتیم که عدالت مهم‌ترین چیزی است که عقل انسان به آن حکم می‌کند.

در سیره ائمه (علیهم السلام) عدالت به روشنی دیده می‌شود. نجاشی شاعری است که در فضیلت أمیرالمؤمنین (علیه السلام) اشعار زیادی گفته است. او در ماه مبارک رمضان شراب خورده بود که خبر آن به گوش أمیرالمؤمنین (علیه السلام) ‌رسید. حضرت فرمود: او را بیارید و حدش بزنید. اطرافیان گفتند او نجاشی است و شخصیت بزرگی دارد. کسی است که در مدح شما اشعار زیادی گفته است، نباید این حد را بر او جاری کنیم. حضرت فرمود: او در ماه مبارک رمضان شراب خورده است لذا باید حد بخورد. هر چه قدر سعی کردند که حضرت را از اجرای حد منصرف کنند نتوانستند و حد بر او جاری شد. این معنای عدالت است. اگر کسی مرید و دوست انسان باشد این نباید مانع اجرای عدالت باشد. اگر بچه شما در کوچه با بچه‌های دیگر دعوا کرده باشد، شما از چه کسی طرفداری می‌کنید؟ از بچه خودتان طرفداری می کنید یا اینکه با بچه خودت دعوا می‌کنی که چرا خلاف کردی؟ اگر بتوانید این عدالت را با نزدیکان خود داشته باشید، آن وقت است که عادل هستید.

در سوره انعام آيه ۱۵۲ خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ﴾ و هنگامی که سخنی می‌گویید، عدالت را رعایت نمایید، حتی اگر در مورد نزدیکان (شما) بوده باشد. یعنی با اینکه نزدیکترین فرد به شما است مثلاً اولاد شما است وقتی می‌خواهید سخنی بگویید عدالت را رعایت کنید.

چرا خداوند متعال ذَا قُرْبَىٰ را بیان فرموده‌اند؟ چون یکی از نزدیکترین چیزهایی که باعث می‌شود انسان از عدالت خارج بشود نزدیکان هستند. الان بحث می‌شود که مسؤولین به بچه‌های خود پست‌های ریاستی می‌دهند مثلاً‌ فلان شهردار فرزند خود را قائم مقام خودش کرده است. وقتی شما بچه خودت را معاون خودت می‌کنی اگر خلافی مرتکب بشود قدرت و عدالت آن را نداری و نمی‌توانی او را مجازات بکنی. لذا خداوند متعال می‌فرماید:﴿وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ﴾. الان وضع جامعه ما اینچنین است که به هر جا که می‌روی می‌بینی بچه‌ها همه کاره هستند، کارها در دست نزدیکان آقای مسؤول است. بله از جهتی خوب است که این‌ها نزدیکان و مورد اعتماد شما هستند اما آیا فکر آنجا را کرده‌ای که اگر این‌ها خلافی مرتکب بشوند، قدرت عدالت آن را داری که این‌ها را مجازات بکنی؟ این فرمایش خداوند متعال یک نمونه‌ای است که در کل جامعه باید مورد توجه قرار بگیرد. سیاسیون باید بدانند که اگر شما نزدیکترین فرد خود را مجازات بکنید مردم می‌فهمند که برنامه و عدالت شما چگونه و چه قدر است؟ اما اگر از فامیل خود بگذری، نسبت به دیگران نیز زبان و دستت بسته خواهد شد و در مقابل خلاف دیگران هیچ عکس‌العملی نمی‌توانی انجام بدهی. آقای قاضی، آقای وکیل، آقای وزیر و آقای رئیس جمهور، اینکه به زن و همسر خود مقام‌ و منصبی داده‌ای آیا برای همه این مقام را قائل هستی؟ اینکه به بچه خودت مقامی‌ داده‌ای، آیا برای دیگران هم همین مقام را قائل هستی؟ آیا در اینجا عدالت را مراعات کرده‌ای؟ اگر عدالت در جامعه پیاده بشود، اسلام پیاده خواهد شد. بعضی‌ موارد هست که آقای مسؤول به بچه خودش مقام و پستی داده است و هر چه به وی گفته می‌شود که بچه شما مرتکب خلاف می‌شود، اصلاً توجهی به این حرف‌ها و اعتراضات نمی‌کند. خیلی از مشکلات جامعه ما مربوط به این نوع مسائل است.

یکی از چیزهایی که باید مورد توجه قرار بگیرد عدالت در گفتار است. آیا ما در گفتار خود عدالت داریم یا نداریم؟ آیا در شهادت‌ها و قضاوت‌ها در گفتار ما بین غیر و فامیل تفاوتی وجود دارد یا ندارد؟ اگر بتوانیم عدالت را رعایت کنیم ان شاء الله خیلی از مشکلات قابل حل است اما اگر به خاطر خویشاوندی و عواطف نتوانیم جانب حق را بگیریم، در این صورت فقط اسم عدالت است وجود دارد نه عدالت واقعی.

در روایتی آمده است: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله):‌ مَنْ عَامَلَ النَّاسَ فَلَمْ يَظْلِمْهُمْ وَ حَدَّثَهُمْ فَلَمْ يَكْذِبْهُمْ وَ وَعَدَهُمْ فَلَمْ يُخْلِفْهُمْ فَهُوَ مِمَّنْ كَمُلَتْ مُرُوءَتُهُ وَ ظَهَرَتْ عَدَالَتُهُ وَ وَجَبَتْ أُخُوَّتُهُ وَ حَرُمَتْ غَيْبَتُهُ.[1] هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد و خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش حرام است.

مفهوم این روایت این است که اگر کسی خلف وعده بکند و یا آمار دروغ بدهد، عادل نیست. بنابراین اگر کسی ظلم بکند و خلف وعده بکند و دروغ بگوید، این حرمت غیبت را ندارد.

با کسی باید اخوت داشته باشیم که صادق الوعد باشد. ان شاء الله سعی کنیم صادق الوعد باشیم و الا مشکلاتمان خیلی زیاد خواهد بود.

پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) می‌فرماید: عَدلُ ساعَةٍ خَيرٌ مِن عِبادَةِ سِتّينَ سَنَةً قِيامِ لَيلِها و صِيامِ نَهارِها، و جَورُ ساعَةٍ في حُكمٍ أشَدُّ و أعظَمُ عِندَ اللّه ِ مِن مَعاصي سِتّينَ سَنَةً.[2] يك ساعت عدالت، بهتر از شصت سال عبادت است كه شبش به عبادت و روزش به روزه دارى بگذرد و يك ساعت بى‌عدالتى در حكومت (داورى) نزد خدا سخت‌تر و سنگين‌تر از شصت سال گناه است.

اینکه فرموده است یک ساعت عدالت، بهتر از شصت سال عبادت است مثل این است که تمام عمرت را عادل بوده‌ای. و همچنین این معنا را می‌رساند که داشتن عدالت واقعا خیلی مشکل است. کسانی که می‌خواهند قاضی بشوند باید مواظب باشند این عدالت خیلی مهم است. عبادات انسان همه برای اجرای عدالت است انسان هر چه روزه می‌گیرید و نماز می‌خواند برای این است که نفسش قوی بشود تا بتواند عادل باشد و عدالت را پیاده کند.

همچنین اگر انسان فقط یک ساعت ظلم بکند عمرش تباه شده است و مانند این است که شصت سال معصیت کرده است لذا باید خیلی حواسمان جمع باشد چرا که گاهی حرف‌ها و تأیید‌ها و تخریب‌هایمان ظلم است و گاهی هم عدل است. این‌ها باید محاسبه بشود و اینچنین نیست که ما آزاد باشیم بلکه یک ساعت جور، شصت سال معصیت و یک ساعت عدل، شصت سال عبادت است که شبش به عبادت و روزش به روزه‌دارى گذشته است.

أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌فرماید: مَن عَدَلَ في البِلادِ، نَشَرَ اللَّه عليه الرّحمة. [3] هر كس در شهرها عدالت را اجرا كند، خدا رحمت خويش را بر او بگسترد. و عنه (عليه السلام) : بِالعَدلِ تَتَضاعَفُ البَرَكاتُ.[4] به سبب عدالت، بركت‌ها دو چندان مى‌شود.

وقتی عادل شدیم برکات خداوند متعال نازل می‌شود و امور اصلاح می‌شود. بنابراین مهم‌ترین چیزی که برای انسان اهمیت دارد مسأله عدالت است. مخصوصاً شما عزیزان که رؤسای قوم هستید باید به این مسأله خیلی توجه بکنید.