درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: النوح بالباطل/ مکروه نبودن نیاحه/

خلاصه جلسه گذشته: بحث ما در علم فقه درباره «النیاحة» بود که آیا نیاحه و نَوح حرام است یا حلال است مگر اینکه مقرون به محرماتی مانند غنا، موسیقی دروغ و ... باشد. با ادله بسیاری مانند اجماع و روایات، اثبات کردیم که «النیاحة جایزة».

مکروه‌نبودن نیاحه

آیا می‌توان قائل به کراهت شد؟ از شما به‌عنوان مرجع تقلید می‌پرسند که عزاداری بسیار و با صدای بلند برای میّت، آیا مکروه است یا مباح یا مستحب؟ گروهی از فقها قائل شده‌اند که نیاحه حرام نیست اما مکروه است. دلیل این گروه، روایتی است که سند آن ضعیف است. «سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ أَوْ أَبَا جَعْفَرٍ [الإمام الباقر] علیهما السلام يَقُولُ فِي هَذِهِ الْآيَةِ ﴿وَلا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ﴾[1] قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام: «إِذَا أَنَا مِتُّ فَلَا تَخْمِشِي عَلَيَّ وَجْهاً وَ لَا تُرْخِي عَلَيَّ شَعْراً وَ لَا تُنَادِي بِالْوَيْلِ وَ لَا تُقِيمِي عَلَيَّ نَائِحَةً ثُمَّ قَالَ هَذَا الْمَعْرُوفُ الَّذِي‌ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فِي كِتَابِهِ: ﴿وَلا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ﴾».[2] پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله خطاب به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها فرمود: هنگامی که من مُردم، صورتت را خراش نده، مویت را پریشان نکن، ندای واویلا سر نده و نوحه‌سرایی نکن. سپس حضرت فرمود: این همان معروفی است که خداوند درباره آن می‌فرماید: در معروف، معصیت تو نکنند.

اگر عزایی اتفاق افتاد، عزاداری بیش‌ازحد نکنید که صورت را خراش دهید، مو را پریشان کنید و واویلا بگویید؛ زیرا اتفاقی نیفتاده و چیز مهمی نیست؛ ما از این دنیا به دنیای دیگری می‌رویم که حیات معنوی دارد.

سند روایت ضعیف است اما ظاهر روایت دلالت بر نهی از عزاداری شدید و نیاحه دارد اما ازطرفی، ائمه علیهم‌السلام سفارش به گریه کرده‌اند و خود نیز عزاداری می‌کردند. جمع میان این روایات به این است که عزاداری شدید و نیاحه را مکروه بدانیم.

آیت‌الله مکارم سلّمه‌الله می‌گوید: «الأقوى هو الحكم بجواز النياحة بالحقّ، لا بالباطل و لا يبعد كراهتها».[3]

خنده، شادی، گریه و اندوه، اگر برای دنیا باشد، جالب نیست ﴿لِكَيْلاٰ تَأْسَوْا عَلىٰ‌ مٰا فٰاتَكُمْ‌ وَ لاٰ تَفْرَحُوا بِمٰا آتٰاكُمْ‌﴾.[4] اگر دنیا به شما روی آورد، خیلی خوشحالی نکنید و اگر مشکلاتی پیش آمد، بسیار ناراحت شوید بلکه ناراحتی برای این باشد که چرا مرتکب گناه شدم یا چرا نتوانستم نماز شب بخوانم. خوشحالی نیز برای انجام کارهای خیر، دعا و ... باشد. آنچه ارتباطش با خداوند باشد، خوب است و آنچه ارتباطش با مادیات باشد، عالی نیست. هنگامی که عزیز کسی فوت کرد، اگر بتواند آن را ارتباط به آخرت و معنویت بدهد، مشکل حل می‌شود؛ مثلا برای امام حسین علیه‌السلام یا حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها روضه بخواند یا نکته اخلاقی در کنار عزارای گفته شود. ازاین‌رو است که برخی گفته‌اند که کراهت هنگامی است که برای ائمه علیهم‌السلام، اولیای الهی و علما نباشد اما برای این بزرگواران، مستحب است.

صاحب جواهر رحمه‌الله می‌گوید: «لا يبعد كراهة أصل النوح ... إلّا على الحسين علیه السلام و الشهداء معه، بل و غيره من النبيّ صلی الله علیه وآله و الأئمّة علیهم السلام، بل يمكن إلحاق العلماء بهم».[5]

در روایت صحیح، آمده بود که امام صادق علیه‌السلام برای هرکدام از فرزندانش، یک سال عزاداری و نوحه‌سرایی کرد و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمان داد که همه شهر برای حضرت حمزه علیه‌السلام عزاداری کنند. فعل ائمه علیهم‌السلام نمی‌تواند مکروه باشد؛ پس نمی‌توان گفت که عزاداری برای میّت مکروه است، یا باید بگویید جایز است یا بگویید که مستحب است. امام باقر علیه‌السلام مبلغی را وقف نمود تا برایش در منا عزاداری کنند. اگر نوحه‌سرایی همراه غنا، موسیقی و کذب نباشد و برای ائمه علیهم‌السلام خوانده شود، به‌یقین مستحب است اما اگر ذکر اهل‌بیت‌ علیهم‌السلام در آن نباشد و تنها نوحه‌سرایی برای میّت باشد، مباح است.

اصل گریه کردن، اشکالی ندارد، خود اهل‌بیت علیهم‌السلام هم این کار را می‌کردند و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز در روایتی فرمود که من از گریه نهی نکردم و در مواردی فرمان به گریه می‌دادند. عزادار گریه کند، عقده‌های دلش باز می‌شود اما گفتن سخنان کفر و گناه‌آلود، خلاف و باطل است.

اجرت بر نوحه‌سرایی

هنگامی که اصل نیاحه، جایز باشد، حکم وضعی و اجرت بر نوحه‌سرایی حلال نیز، جایز است.