درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: نمیمه/ تنبیهات نمیمه/

خلاصه جلسه گذشته: بحث ما در علم فقه درباره نمیمه بود. ادله اربعه (کتاب، سنت، عقل و اجماع) دلالت بر حرمت نمیمه داشت. شما در این بحث از نظر استدلالی به قطع رسیدید. تنبیهاتی در این بحث باقی مانده که آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

تنبیه اول

انسان در مواجهه با نمیمه وظایفی دارد. شما شخصیت بزرگواری هستید اما دیگری از قول دشمن شما، چیزهایی را نقل می‌کند. وظیفه شما دربرابر این کار چیست؟ باید چه برخوردی با او داشته باشید؟ آیا باید او را تشویق کنید که آفرین! خبرها را من دادی تا من هوشیار باشم و بدانم که چه کسانی با من بد هستند؟

وظیفه نخست: سخنان نمام را نباید تصدیق کرد؛ چون او انسان فاسقی است ﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَينُوا﴾.[1]

وظیفه دوم: سپس وظیفه داریم که او را نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر کنیم. او سخنی گفته و اشتباهی کرده است، برای چه آن را برای من نقل می‌کنی؟ آیا می‌دانی نمامی حرام و گناه کبیره است؟ آیا می‌خواهی فتنه کنی و اختلاف ما را بیشتر کنی؟ اگر او را تشویق و تحسین کنیم، نشان می‌دهد که تهذیب‌شده نیستیم و خودمان مشکل داریم.

وظیفه سوم: از ته دل با او بد شویم؛ نمام مبغوض خداوند است و چون مبغوض خداوند است باید مبغوض ما نیز باشد. هوای نفس می‌گوید که به او محبت کن؛ چون می‌خواسته به تو مبحت کند و از دیگری به تو خبر دهد اما اگر خدا را در نظر بگیریم، باید مبغوض ما باشد.

وظیفه چهارم: نسبت به کسی که نمامی شده، سوءظن پیدا نکنیم و دل‌چرکین نشویم. ﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ﴾.[2] اگر نمی‌توانی با او بخندی یا او را نگاه کنی، معلوم می‌شود که به سخن نمام، ترتیب اثر داده‌ای. باید با این حالت بغض، مبارزه کرد.

وظیفه پنجم: نباید برای یافتن درستی سخن نمام، تجسس کرد. می‌توان در کارها با احتیاط رفتار کرد اما تجسس جایز نیست. ﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... وَلَا تَجَسَّسُوا﴾.[3]

وظیفه ششم: باید مراقب باشیم که خودمان نمام نشویم. هنگامی که طرف مقابل را دیدیم بگوییم: «فلانی سخنی را که گفته بودی برایم نقل کرد». اینجا جای خطرناکی است که خود انسان، هم نمام و هم غیبت‌کننده می‌شود. انسان در این موقعیت، وظیفه سنگینی دارد. انسان‌های عاقل، متدیّن، عادل و مجتهد باید این ضوابط را رعایت کنند وگرنه از عدالت ساقط می‌شوند. اگر رئیس ارگان یا شرکتی شدی، انسان‌های نمام را به دور خود جمع نکن. برخی افراد، جاسوس برای خود می‌گمارند تا خبر بیاورد که چه کسی درباره او چه می‌گوید.

تنبیه دوم

ذولسانین و منافق در برخی از عبارات علما با نمام، مخلوط شده است. برخی افراد، هنگامی که به ضدنقلابی می‌رسند، ضدانقلاب می‌شوند اما هنگامی که به انقلابی می‌رسند، انقلابی می‌شوند. به اصلاح‌طلب می‌رسند، اصلاح‌طلب می‌شوند و به اصول‌گرا می‌رسند، اصول‌گرا می‌شوند. چنین شخصی، منافق و ذولسانین است که در روایات، چنین شخصی، مذمت بسیار شده است اما با شخص نمام متفاوت است.

تنبیه سوم

در نمامی ممکن است گناهانی مانند ایذاء، دروغ، غیبت و ... نیز وجود داشته باشد که اجتماع نمیمه با هر کدام از عناوین حرام دیگر، باعث تشدید مجازات آن می‌شود.

نمیمه، گاهی میان دو شخص، گاهی میان دو طایفه، گاهی میان دو مسئول و گاهی میان دو کشور است که اختلاف میان آن‌ها ایجاد می‌کند. می‌توان با عناوین نمامی سیاسی، نمامی مذهبی و ... از آن‌ها نام برد. همه این انواع محکوم و باطل است. به‌ویژه نباید میان صفوف مسلمانان تفرقه ایجاد کرد؛ مثلا دو کشور اسلامی است که نمام، میان آن‌ها اختلاف ایجاد می‌کند.

مبحث نمیمه در اینجا تمام شد و در جلسه آینده، بحث «النوح بالباطل» را آغاز می‌کنیم. مثلا کسی فوت کرده و شما را برای منبر دعوت می‌کنند و شما در منبر خود با دروغ و راست از آن میّت، تعریف و تمجید می‌کنید تا صاحب مجلس، پاکت ارزشمندتری به شما بدهد. این چه گناه بزرگی است!