درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: نمیمه/ ادله حرمت نمیمه/

خلاصه جلسه گذشته: بحث ما در علم فقه درباره حرمت نمینه بود. گفته شد که در این بحث، اجتهاد برای شما آسان است؛ زیرا بحثی نیست که در آن اختلافی باشد و همه معتقدند که «النمیمه محرمة بالادلة الاربعة من الکتاب و السنة و الاجماع و العقل». در این بحث، نیازی نیست که در سند روایات، دقت زیادی شود؛ زیرا روایات، زیاد است و به حد تواتر می‌رسد و آیات، اجماع و عقل نیز به حرمت آن حکم می‌کنند. امثال محقق خویی رحمه‌الله که در موارد بسیاری به سند روایات اشکال می‌کنند، در این بحث، تسلیم شده‌اند.

برخی از فقها در استدلال به دلیل عقلی گفته‌اند: «و يدلّ عليه من العقل أنّها من أظهر مصاديق الظلم».[1] همه پذیرفته‌اند که ظلم حرام است و نمّامی که باعث می‌شود میان دو دوست، دو همسر، دو کشور و ... اختلاف ایجاد شود نیز نوعی ظلم است.

حرمت نمیمه، آشکار است اما از این جهت که ممکن است بسیاری از انسان‌ها ناخودآگاه به آن مبتلا باشند و بدانیم که چه گناه زشتی است و چه عذاب سختی دارد، روایات آن را می‌خوانیم تا تذکری برای خودمان باشد و خود را اصلاح کنیم. خود من ممکن است به آن مبتلا باشم؛ مثلا می‌گویم: «چون من با شما دوست هستم به تو می‌گویم که فلانی درباره تو چنین گفت». هیچ‌گاه سخن کسی را برای کسی نگوییم، میان دو نفر اختلاف ایجاد نکنیم، بلکه میان مردم، دوستی، محبت والفت ایجاد کنیم.

روایت چهارم: «مَنْ‌ مَشَى‌ فِي‌ نَمِيمَةٍ بَيْنَ اثْنَيْنِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي قَبْرِهِ نَاراً تُحْرِقُهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ شُجَاعاً تِنِّيناً أَسْوَدَ يَنْهَشُ لَحْمَهُ حَتَّى يَدْخُلَ النار».[2] پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: کسی که میان دو نفر نمامی کند، خداوند آتشی را در قبرش بر او مسلط می‌کند که تا روز قیامت او را می‌سوزاند. هنگامی که از قبر خارج شود، خداوند مار بزرگ سیاهی را بر او مسلط می‌کند که گوشتش را نیش می‌زند تا اینکه وارد آتش جهنّم شود.

روایت پنجم:‌ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌ السلام قَالَ: «لَا يَدْخُلُ‌ الْجَنَّةَ سَفَّاكُ الدِّمَاءِ وَ لَا مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ لَا ماشياً [مَاشٍ‌] بِنَمِيمٍ».[3] امام صادق علیه‌السلام فرمود: چند گروه، وارد بهشت نمی‌شوند: کسانی که خون مردم را می‌ریزند، کسانی که دائم‌الخمر هستند و کسی که برای سخن‌چینی، رفت‌وآمد می‌کند.

روایت ششم: عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: «حُرِّمَتِ‌ الْجَنَّةُ عَلَى‌ ثَلَاثَةٍ النمّام وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الدَّيُّوثُ وَ هُوَ الْفَاجِرُ».[4] امام کاظم علیه‌السلام فرمود: بهشت بر سه گروه حرام است: نمّام، دائم‌الخمر و دیوث که فاجر است.

روایت هفتم: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام‌: «... شِرَارُكُمُ الْمَشَّاءُونَ بِالنميمة الْمُفَرِّقُونَ بَيْنَ الْأَحِبَّةِ الْمُبْتَغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَايِبَ».[5] امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: بدترین شما کسانی هستند که برای سخن‌چینی رفت‌وآمد می‌کنند تا میان دو دوست، تفرقه بیاندازند.

روایت هشتم: عَنْ أَبِی ذَرٍّ عَنِ النَّبِيّ صلی الله علیه و آله فِی وَصِیتِهِ لَهُ قَالَ: «یا أَبَا ذَرٍّ لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ الْقَتَّاتُ. قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! مَا الْقَتَّاتُ؟ قَالَ: النمّام یا أَبَا ذَرٍّ! صَاحِبُ النَّمِیمَةِ لَا یسْتَرِیحُ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ فِی الْآخِرَةِ. یا أَبَا ذَرٍّ مَنْ کانَ ذَا وَجْهَینِ وَ لِسَانَینِ فِی الدُّنْیا فَهُوَ ذُو وَجْهَینِ فِی النار. یا أَبَا ذَرٍّ الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ إِفْشَاؤُكَ سِرَّ أَخِیكَ خِیانَةٌ فَاجْتَنِبْ ذَلِكَ وَ اجْتَنِبْ مَجْلِسَ الْعَثْرَةِ».[6] پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به ابوذر فرمود: قتّات وارد بهشت نمی‌شود. ابوذر پرسید: قتّات کیست؟ حضرت فرمود: او نمّام است. کسی که نمّامی می‌کند در قیامت از عذاب خداوند راحت نمی‌شود. ای ابوذر! کسی که در دنیا دورو و دوزبان باشد در آخرت نیز دو صورت دارد. ای ابوذر! باید در مجلس، امانت‌دار بود (اگر چیزی شنیدید یا دیدید به کسی نگویید) اگر راز برادرت را فاش کنی، خیانت است. از این کار دوری کن و از این مجالس فساد، دوری کن.

این را همیشه در فکر خود داشته باشید و تکرار کنید که «الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ». روزبه‌روز مقام و شخصیتتان بالاتر می‌رود و افراد بالاتری با شما در ارتباط هستند و چیزهایی را به شما بگویند؛ شما باید محرم اسرار مردم باشید؛ هرچه می‌دانید را برای دیگران بازگو نکنید.

روایت نهم: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:‌ «أَرْبَعَةٌ يُؤْذُونَ أَهْلَ النار عَلَى مَا بِهِمْ مِنَ الْأَذَى يُسْقَوْنَ مِنَ الْحَمِيمِ وَ الْجَحِيمِ يُنَادُونَ بِالْوَيْلِ وَ الثُّبُورِ يَقُولُ أَهْلُ النار بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ مَا بَالُ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ قَدْ آذَوْنَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَرَجُلٌ مُعَلَّقٌ فِي تَابُوتٍ مِنْ جَمْرٍ وَ رَجُلٌ يَجُرُّ أَمْعَاءَهُ وَ رَجُلٌ يَسِيلُ فُوهُ قَيْحاً وَ دَماً وَ رَجُلٌ يَأْكُلُ لَحْمَهُ فَقِيلَ لِصَاحِبِ التَّابُوتِ مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَيَقُولُ إِنَّ الْأَبْعَدَ قَدْ مَاتَ وَ فِي عُنُقِهِ أَمْوَالُ النَّاسِ لَمْ يَجِدْ لَهَا فِي نَفْسِهِ أَدَاءً وَ لَا وَفَاءً ثُمَّ يُقَالُ لِلَّذِي يَجُرُّ أَمْعَاءَهُ مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَيَقُولُ إِنَّ الْأَبْعَدَ كَانَ لَا يُبَالِي أَيْنَ أَصَابَ الْبَوْلُ مِنْ جَسَدِهِ ثُمَّ يُقَالُ لِلَّذِي يَسِيلُ فُوهُ قَيْحاً وَ دَماً مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَيَقُولُ إِنَّ الْأَبْعَدَ كَانَ يُحَاكِي فَيَنْظُرُ إِلَى كُلِّ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ فَيُسْنِدُهَا وَ يُحَاكِي بِهَا ثُمَّ يُقَالُ لِلَّذِي يَأْكُلُ لَحْمَهُ مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَيَقُولُ إِنَّ الْأَبْعَدَ كَانَ يَأْكُلُ لُحُومَ‌ النَّاسِ‌ بِالْغِيبَةِ وَ يَمْشِي‌ بِالنميمة».[7]

پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: چهار گروه هستند که وجودشان در جهنم، باعث آزار بیشتر جهنمیان می‌شود؛ کسانی که از آب جوشان و آتش می‌نوشند و به وای و هلاکت دعوت می‌شوند. برخی از جهنّمان به برخی دیگر می‌گویند: این‌ها چه کسانی هستند که وارد شدند و عذاب ما را بیشتر کردند؟ کسی که در تابوتی از آتش گداخته آویزان است، کسی که همه دل و روده‌اش را بیرون می‌کشند، کسی که مدام از دهانش چرک و خون بیرون می‌ریزد و کسی که از گوشت بدنش می‌خورد. از نگهبان تابوت می‌پرسند: این‌ چه کسی است که به جهنم آورده‌اند که عذاب ما را زیاد کرد‌؟ می‌گوید: او کسی است که هنگام مرگ، مال مردم به گردنش بود؛ وفا به عهدش نکرد و بدهی‌هایش را نداد. می‌پرسند این کیست که دل و روده‌اش را خارج می‌کنند و باعث آزار بیشتر ما می‌شود؟ می‌گوید: کسی است که طهارت و نجاست را رعایت نمی‌کرد. سپس از می‌پرسند: این کیست که مدام چرک و خون از دهانش بیرون می‌ریزد و باعث عذاب بیشتر ما می‌شود؟ می‌گوید: کسی است که سخنان مردم را گوش می‌کرد و بدهای آن را بازگو می‌کرد و خوب‌هایش را رها می‌کرد. سپس از کسی می‌پرسند که گوشت خود را می‌خورد که این کیست که غذاب ما را بیشتر می‌کند؟ می‌گوید: کسی است که گوشت مردم را با غیبت می‌خورد و برای سخن‌چینی، رفت‌وآمد می‌کرد.

این روایت با سند صحیح، به‌صراحت می‌گوید که عذاب فرد نمّام، بسیار زیاد است.

یکی از ادلّه حرمت نمیمه، ادله حرمت غیبت است که با حرمت غیبت، به‌طریق‌اولی نمیمه نیز حرام است؛ پس نمیمه، گناه بسیار بزرگی است که باید مراقب بود مرتکب آن نشد؛ به‌ویژه شما عزیزان که به شهر و روستا می‌روید و مردم برخی از اسرارشان را به شما می‌گویند و شما باید محرم اسرار آن‌ها باشید و اختلاف ایجاد نکنید.