درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: نمیمه/ ادله حرمت نمیمه/

خلاصه جلسه گذشته: بحث ما در علم فقه درباره ادله حرمت نمینه بود. دلیل اول که آیات بود را بررسی می‌کردیم.

﴿الَّذِينَ ينْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يوصَلَ وَيفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾.[1]

آیه درباره کسانی است که سه کار مرتکب می شدند:

    1. پيمان خدا را پس از محکم ساختن آن، می‌شکنند؛

    2. پيوندهايی را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع می‌کنند؛ خداوند دستور به وصل داده اما این‌ها قطع می‌کنند؛

    3. در زمين فساد می‌کنند.

در آیه دیگری جزای آنان ﴿.. لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ﴾[2] بیان شده است.

چند پرسش درباره این آیه وجود دارد:

پرسش اول: آیا اگر هر سه ویژگی را داشتند، لعنت می‌شوند و به جهنم می‌روند یا اگر یکی از سه ویژگی را هم داشتند برای استحقاق عقاب لعنت و جهنم، کافی است؟ دو دیدگاه وجود دارد؛ برخی برای شمول جزای بیان‌شده وجود هر سه ویژگی را لازم دانسته‌اند؛ زیرا با «واو» به هم عطف شده‌اند و برخی وجود یک ویژگی را کافی دانسته‌اند. بنا بر دیدگاه اول که هر سه ویژگی با هم را لازم می‌داند، نمی‌توان برای حرمت نمیمه از این دو آیه استفاده کرد اما ظاهرا با وجود هر یک از این ویژگی‌ها جزای بیان‌شده شامل حال فرد می‌شود.

پرسش دوم: آیا نمیمه در هر سه ویژگی وجود دارد یا تنها در یک ویژگی است؟ نمامی دارای مراتبی است؛ مراتب بالای آن باعث افساد في الارض می‌شود اما مراتب پایین آن باعث ناراحتی مختصری می‌شود نه اینکه باعث افساد في الارض شود. حاکم برای حفظ جامعه از فسادی که دارای مراتب است مانند رشوه، و ریشه‌کن کردن آن خلاف، عنوان جرم فارغ از مراتب آن را ممنوع می‌کند؛ مثلا می‌گوید: «رشوه حرام است». رشوه اگر مقدار کمی هم باشد حرام است؛ زیرا خداوند می‌خواهد ریشه آن کنده شود. نمامی کم یا زیادش باعث فساد می‌شود که باید ریشه‌کن شود. فساد في الارض نیز مراتبی دارد؛ گاهی فساد در یک خانه و میان دو برادر است، گاهی فساد در یک محله است، گاهی فساد در یک شهر است و گاهی فساد در یک کشور است.

پرسش سوم: آیا تنها هرجایی که امر به وصل وجود دارد، قطعش حرام است؟ فحش دادن حرام است و تنها فحش به صله رحم و ائمه علیهم‌السلام که امر به وصل شده، حرام نیست، بلکه فحش به همه افراد حرام است؛ خواه امر به وصل برای آنان وجود داشته باشد یا وجود نداشته باشد. نمیمه نیز حرام است، هرچند امر به وصل واجب نباشد. اگر از کنار کسی رد بشوید با اینکه امر به وصل وجود ندارد اما اگر به او فحش بدهید حرام است. برخی از علما گمان کرده‌اند که هرجایی وصل واجب بود، قطع حرام است، درحالی‌که لازم نیست وصل واجب باشد تا قطع حرام باشد، بلکه ممکن است وصل، مستحب باشد اما قطع حرام باشد. واجب نیست که با همه دوست و رفیق باشیم اما اهانت به دیگران حرام است؛ وصل مستحب است اما نمامی حرام است.

پرسش چهارم: معنای قطع چیست؟ آیا قطع، یعنی کاملا ارتباط را قطع می‌کند؟ برخی گفته‌اند که کم شدن محبت نیز مصداقی از قطع است؛ زیرا رابطه دوستانه و قلبی، کم می‌شود و به هم می‌خورد هرچند رابطه ظاهری و گفت‌وگو وجود داشته باشد.