درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: النجش/ ملحقات نجش/

ملحقات نجش

در همه تبلیغاتی که برای کالاها در رسانه‌ها و محیط‌های مختلف انجام می‌شود باید این معیار لحاظ شود که فریب، دروغ، اغراء به جهل، اضرار به غیر و ... وجود نداشته باشد. در اسلام، دروغ و خدعه به هر شکلی، باطل است.

یکی از مصادیق نجش این است که فردی از فروشنده می‌پرسد که قیمت این کالا چند است و بایع مثلا می‌گوید که یک‌میلیون می‌ارزد. او با فروشنده توافق می‌کند که هرقدر کالا را بیش‌از این قیمت بفروشد، برای خود او باشد. اگر این شخص با دروغ و فریب، کالا را به قیمت بیشتری بفروشد، خلاف شرع است.

یکی دیگر از مصادیق نجش، آن است که هنگام عرضه کالا به‌صورت مزایده یا مناقصه، شخصی با خدعه، قیمت را بالا یا پایین می‌برد. بالا و پایین بردن قیمت در مزایده و مناقصه، به‌ دو نوع حق و باطل وجود دارد. کسی که قصد فریب دارد آیا از همان ابتدا شروع به قیمت‌دهی می‌کند، کارش حرام است یا حرام هنگامی است که از قیمت واقعی عبور می‌کند؟ به عبارت دیگر، تا باعث ضرر به یک طرف نشده حرام نیست و هنگامی که قیمت باعث ضرر شد، حرام می‌شود؛ مثلا کسی که بت می‌سازد، ابتدا قسمتی از آن را می‌سازد و سپس قسمت دیگری از آن را می‌سازد. تا همه آن را نساخته و کامل نشده، حرام نیست و با کامل شدن، عنوان حرام، محقق می‌شود. از مجتهد می‌پرسند که آیا از همان ابتدا که ساخت بت را شروع کرد حرام است یا هنگامی که آخرین اجزا را ساخت، حرام است؟ اگر از ابتدا حرام باشد، مجموع من حیث المجموع حرام است. اگر گفته شود که چون از ابتدا نیت بت داشته، کارش حرام است، گفته می‌شود: آیا مجازات، مبتنی بر نیّت است یا عمل، مجازات دارد؟ اگر کسی نیت خوردن شراب کند اما معلوم شود که آب بوده، مجازات ندارد. اگر شما ناهی از منکر هستید و او هنوز کار را تمام نکرده آیا می‌توانید او را نهی از منکر کنید؟ او هنوز خلافی مرتکب نشده که بخواهید او را نهی کنید، بلکه تنها نیت ارتکاب دارد.

برای پاسخ به این پرسش باید دانست که دو نوع مرکب وجود دارد: مرکب اعتباری؛ مرکب حقیقی. مرکب حقیقی مانند بت است که در مراحل مختلف شکل می‌گیرد اما در مزایده و مناقصه، مرکب اعتباری است. آیا حکم این دو نوع مرکب، یکی است که گفته شود: مجموع مرکب اعتباری نیز حرام است؟ یا در مرکب اعتباری، قیمت پیشنهادی اول که به قیمت واقعی نرسیده، اشکالی ندارد اما پیشنهادی که از قیمت واقعی تجاوز کند، حرام است؟ دو دیدگاه دراین‌باره وجود دارد: الف) پیشنهادهای ناجش،‌ مرکب از قیمت‌های صادق و قیمت‌های کاذب است. پیشنهادهای صادق، حلال و پیشنهادهای دروغین، حرام هستند. ب) چون از ابتدا مقدمه برای فساد و فریب بوده، از همان ابتدا کارش حرام است.

به نظر ما باید در مرکب اعتباری، قائل به تفصیل شد و اجزای آن را جدا کرد. مقداری که حقیقت است اشکالی ندارد؛ چون ممکن است توبه کند و از آن فراتر نرود. تا عنوان حرامی مانند فریب، اضرار و ... محقق نشده، نمی‌توان حکم به حرمت کرد.

گرامی‌داشت نهم دی‌

امروز نهم دی‌ماه است و سالروز آن حرکت مردمی که انقلاب را نجات داد. مقام معظم رهبری سلّمه‌الله به این روز اهمیت دادند و ان‌شاء‌الله در تجمّعی که در مدرسه فیضه برقرار است، شرکت بفرمایید.