درس خارج فقه استاد محسن فقیهی
1402/07/23
بسم الله الرحمن الرحیم
اکثر فقها، دیدگاهی خلاف باور مرحوم بحرانی دارند و معتقدند که کمک به ظالم در مباحات اشکالی ندارد. یکی از ادله‌ای که بر این مدعا اقامه می‌کنند، سیره قطعیه‌ای است که از زمان معصوم تاکنون بوده است. درگذشته، همه حکومت‌ها ظالم بودند و شیعیان در کنار اهل سنت بودند، ائمه علیهم‌السلام و شیعیان که همیشه در اقلیت بودند، چه می‌کردند؟ آیا با ظالمان تجارت و معامله داشتند؟ شیعیان با این‌ها معامله و تجارت داشتند. در ظاهر همه باهم هماهنگ بودند تا جایی که اهل سنت درباره امام صادق علیه‌السلام می‌گفتند: «رحم الله جعفر بن محمّد، ما أحسن ما كان يؤدّب به أصحابه» خداوند جعفر بن محمد را رحمت کند که اصحباش را این‌گونه باادب پرورش داده است.[2] یکی از کمالات ائمه علیهم‌السلام این بوده که به اصحاب خود توصیه می‌کردند که با مردم در کمال رفاقت رفتار کنید. شیعه گروه اقلیتی است که اگر بدرفتاری کند، اسلام ضربه می‌خورد. ائمه علیهم‌السلام این سیره مستمره قطعیه را امضا کرده‌اند که باید در کنار آن‌ها زندگی کرد، با آن‌ها تجارت داشت، با آن‌ها رفاقت کرد، در تشییع جنازه آن‌ها شرکت کرد، اگر مریض شدند به عیادت آن‌ها رفت و در نماز جماعت آن‌ها شرکت کرد. این رفتار نشان از آن دارد که معاونت در مباحات اشکالی ندارد. در ظلم و محرمات نباید به ظالم کمک کرد اما در مباحات، سیره بر جواز وجود دارد.
البته دیدگاه صاحب حدائق با روایات مقدرای نزدیک است.
ظاهر این روایت که سند صحیحی دارد این است که نباید به ظالم نزدیک شد.
حکومت‌ها اکثرا ظالم بودند و اهل سنت نیز به آن‌ها کمک می‌کردند اما آیا شیعه تنها با خودشان معامله می‌کردند یا با این‌ها تجارت داشتند. به‌یقین با آن‌ها رفاقت داشتند و ائمه علیهم‌السلام توصیه می‌کردند که در نماز جماعت و تشییع جنازه آن‌ها شرکت کنید. توصیه به کمک به آن‌ها بوده است اما در ظلم و محرمات نبوده است؛ در محرمات و ظلم نباید داخل شد اما سیره بر کمک در مباحات وجود داشته است.
اشکالی که در استناد به این‌گونه روایات وجود دارد این است که این روایات مربوط به سلطان جائر است و ما نیز می‌پذیریم که کمک به سلطان ظالم حرام است اما بحث ما در مطلق ظالم است نه خصوص سلطان. این‌که برای شخص سلطان خیاطی یا بنّایی نشود بحثی نداریم بحث درباره کمک به کمک‌کنندگان سلطان است که آیا کمک به آن‌ها نیز حرام است؟ سلطان وزیر و قاضی و ... دارد آیا کمک به این افراد نیز حرام است؟ اگر این افراد نبودند که به سلطان کمک کنند، طاغوت هم نبود. ظاهرا کمک به این افراد اشکالی ندارد. مثلا اگر اکنون شما به کشور دیگری بروید که اهل سنت هستند و سلطان آن جائر باشد، آیا با آن‌ها تجارت و معامله نمی‌کنید. اگر از مرجع تقلید استفتاء کنید، می‌گوید که اشکالی ندارد. از مجموع روایات استفاده می‌شود که مشکل در جایی است که عنوان اعوان ظلمه صدق کند. در تجارت‌های کوچک که مردم می‌گویند: «زندگی خود و فرزندانش را اداره می‌کند»، اشکالی ندارد. معمولا در مباحات، اعوان ظلمه صدق نمی‌کند.
