درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: مدح و ذم نابجا /مدح نابجا/ مدح کسی که مستحق مدح نیست

مدح کسی که مستحق مدح نیست

بحث در علم فقه درباره «مدح من لایستحق المدح» بود؛ این عنوان یکی از محرمات الهی است که در مکاسب محرمه بیان شده است. بحث شد که آیا این عنوان، حرام مستقلی مانند زنا یا ربا است یا اگر کذب، تقویت ظالم، تضعیف مظلوم یا اغراء به جهل باشد، حرام است. محقق خویی رحمه‌الله معتقد است که عنوان «مدح من لایستحق المدح» عنوان مستقلی در محرمات الهی نیست بلکه اگر مصداق یکی از عناوین چهارگانه باشد، حرام است، وگرنه جایز است. این دیدگاه درباره سخن انشائی است نه اخباری؛ زیرا اگر اخباری باشد، مصداق کذب است. سخن انشائی مانند اینکه سخنی کلی درباره عظمت عالم می‌گوید و آن را بر شخص خاصی تطبیق نمی‌کند. مثال دیگر که برای این مسأله بیان شده این است که شخصی عیوب بسیاری دارد اما مدح‌کننده تنها روی چند صفت خوب او تکیه می‌کند و از عیوب زیادش چیزی نمی‌گوید؛ دراین‌صورت، دروغ نگفته و مصداق حرام دیگری نیست اما از کسی تعریف کرده که مستحق مدح نیست.

اشکال بر مثال اول

به نظر ما مثال اول درست نیست؛ زیرا معیار، آن چیزی است که عرف می‌فهمد. برداشت عرف آن است که از این شخص تعریف می‌کند. اشعاری و روایاتی را درباره عالم می‌گوید و هرکسی وارد این مجلس شود، متوجه می‌شود که مقصود سخنران، شخص صاحب مجلس است که بالای مجلس نشسته است؛ برداشت عرف تجلیل از این فرد خاص است. قرینه وجود دارد که مراد از این اشعار و سخنان، شخص خاصی است، هرچند که خود سخنران تطبیق نکند و کلی بگوید.

حرمت عرضی

به نظر ما عنوان «مدح من لایستحق المدح»، فی‌نفسه حرام نیست. اگر به کسی رسیدید و از او تعریف کردید و هیچ‌کدام از عناوین حرام وجود نداشته باشد، اشکالی ندارد. ممکن است عیوب دیگری داشته باشد اما شما تنها از یک جهتی که حُسن دارد تعریف می‌کنید و از عیوبش چیزی نمی‌گویید؛ هرچند ممکن است برداشت مردم این باشد که این شخص انسان بسیار خوبی است. اگر من به شما برسم و مثلا بگویم: «به‌به چه چهره نورانی!» تا شما خوشحال شوید. آیا این سخن که در آن کذب و سایر عناوین حرام وجود ندارد، حرام است؟

آیت‌الله مکارم حفظه‌الله می‌پذیرد که سخن،‌ گاهی انشاء و گاهی اخبار است، گاهی صدق و گاهی کذب است. اگر کذب باشد حرام است. ایشان برای محل بحث، مثال می‌زند به تعریف از کسی که عیوب زیادی دارد و یک یا دو حُسن دارد که مدح‌کننده بر آن چند حسن تأکید و تکیه می‌کند. مثال می‌زند به اینکه مدح‌کننده به کسی می‌گوید: «خداوند عمر شما را زیاد کند. ان‌شاءالله عزت شما مستدام باشد». این سخنان، هم دعا و هم تعریف از اوست. اگر هیچ‌کدام از عناوین محرم بر این صدق نکند، اشکالی ندارد. عرف نیز این صحبت‌ها را روزانه در میان خود دارد که با هدف تحبیب قلوب است.[1]

بی‌حجابی در فامیل دارید که برای ارشاد و جذب او به رعایت احکام، خوبی‌هایی را برای او می‌گویید تا تحبیب قلوب باشد؛ مثلا بگویید: «قلب شما پاک و سالم است. شما محب اهل‌بیت هستید. به خدا ایمان دارید. ان‌شاءالله حجابتان را هم رعایت کنید تا وارد بهشت شوید» اگر عناوین محرم در این سخن شما نباشد، اشکال ندارد.

امر به «مدح من لایستحق المدح»

مثلا دفتردار شخصیتی به مداح مراسم پول بیشتری می‌دهد تا از صاحب مجلس، تعریف و تجلیل کند. این دفتردار خودش مدح نمی‌کند اما دستور به آن می‌دهد. اگر این مدح حرام باشد، چنین امری حرام است. مداحی که مدح حرام می‌کند، کسبی که برای آن داشته نیز حرام است. برخی از افراد، چاپلوسی می‌کنند تا پولی به دست آورند،‌ اگر مدح او حرام است، پولش هم حرام است.