درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: مدح و ذم نابجا /حکم تکلیفی لهو/ ادلّه حرمت

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره «مدح من یستحق الذّم» بود که مرحوم شیخ انصاری رحمه‌الله در کتاب مکاسب محرمه بیان کرده است. اگر کسی که مستحق ذم است را مدح کنیم، حکم تکلیفی آن چیست؟ این مسأله گاهی در انتخابات، شیوع می‌یابد؛ می‌داند که انسان خوبی نیست اما برای منافع مادی، مقام یا ...، مدام از او تعریف می‌کند. انسان مؤمن متدین باید این شخص را مذمّت کند اما از او تعریف می‌کند. دیدگاه نخست در این مسأله این است که مطلقا حرام است؛ ﴿وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ﴾[1] نباید به افرادی که ظالم هستند اعتماد و تکیه کنید. این‌که آیا آیه شامل همه افراد این بحث می‌شود یا تنها برخی از افراد آن را شامل می‌شود، در بحث‌های گذشته بیان شد.

دیدگاه دوم

دیدگاه دوم این است که در سه صورت حرام است:

اگر این مدح، مصداقی از کذب باشد، به‌یقین حرام است؛ مثلا می‌گوید که انسان متدینی است اما این‌گونه نیست، یا صادق است اما درحقیقت صادق نیست، یا گفته می‌شود شجاع است اما ترسو است.

گاهی دروغ گفته نمی‌شود اما تقویت ظالم است که این کار نیز حرام است؛ مثلا اگر از او تعریف شود و رئیس‌جمهوری شود، ظلم می‌کند، هرچند دروغ گفته نشده و انسان سخی است و همیشه برای تبلیغ خودش، بذل و بخشش دارد اما تقویت ظالم است.

گاهی مدح نابجا، باعث تضعیف مظلوم است؛ مثلا این شخصی که از او تعریف می‌شود ظالم نیست اما رقیبی دارد که با مدح نابجا، رقیب او که لایق آن مقام است تضعیف می‌شود و مدح‌شونده پیروز می‌شود.

تبلیغ برای ریاست جمهوری یا وکالت مجلس، نباید مصداق این سه صورت باشد تا مدح و تعریف از دیگری جایز باشد.

این صورت‌ها درباره کسی است که از او شناخت داریم و می‌دانیم که انسانی است که مستحق ذم است اما او را مدح می‌کنیم. در موارد مشکوکی که شناخت نداریم و مثلا به اعتماد از شورای نگهبان از او تعریف می‌کنیم، ممکن است حکم آن فرق کند.

اگر انسان سخی و شجاعی است اما ظالم است و مدح‌کننده تنها از خوبی‌های او می‌گوید و از ظلم او چیزی نمی‌گوید، آیا چنین مدحی شرعا جایز است؟ آیت‌الله سبزواری، آیت‌الله سبحانی و گروهی از فقها معتقدند که اشکالی ندارد. این حکم در صورتی است که هیچ‌کدام از صورت‌های تقویت ظالم یا تضعیف مظلوم، محقق نشود؛ مثلا می‌دانیم که این شخص در انتخابات رأی نمی‌آورد اما از محاسن او تعریف کنیم و از معایبش چیزی نگوییم.

مدح مستحق ذم در موارد تقیّه، اکراه و اضطرار، به‌یقین جایز است.

دلیل دیدگاه دوم

دلیل محکم این دیدگاه، حکم عقل است. عقل انسان، حکم می‌کند که کذب، تقویت ظالم و تضعیف مظلوم حرام است و شارع مقدس نیز در آیات و روایات، آن را تأیید کرده است؛ یعنی آیات و روایات درباره این موارد، ارشاد به حکم عقل است.

مصداق مدح

مدح آن است که سخنرانی شود و از کسی تعریف شود. راه دیگر مدح آن است که با نوشتن مطلب در رسانه از او تعریف شود. گاهی تقویت و تعریف از او با شرکت در مجلسی است که او برگزار کرده است؛ مثلا در مجلس روضه او شرکت می‌کنید و این عمل، تقویت او می‌شود. گاهی او در مجلسی وارد می‌شود، شما جلوی او برمی‌خیزید و او را در بهترین مکان می‌نشانید، این نیز مدح اوست؛ زیرا هرکس این عمل را می‌بیند، شما را محب و مرید او می‌داند. این کار، مدح عملی است.