درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: مدح و ذم نابجا /حکم تکلیفی لهو/ ادلّه حرمت

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره «مدح من یستحق الذّم» بود. یکی از احکام مبتلابه در جامعه این مسئله است. معمولا در انتخابات و موارد مشابه، مبتلا به این مورد هستیم؛ مدح و ترویج کسی که مستحق مدح نیست یا حتی مستحق ذم است. دیدگاه اول این بود که مطلقا حرام است. دلیل اول این دیدگاه،‌ آیه ﴿وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ﴾[1] بود. مدح ظالم، رکون بر او است که مباحثی دراین‌باره بیان شد. دلیل دوم، روایتی بود «... مَنْ عَظَّمَ صَاحِبَ دُنْيَا وَ أَحَبَّهُ لِطَمَعِ دُنْيَاهُ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ كَانَ‌ فِي‌ دَرَجَتِهِ‌ مَعَ‌ قَارُونَ‌ فِي الْبَابِ الْأَسْفَل ...».[2] کسی که ثروتمند را تعظیم کند و برای طمع مال دنیا او را دوست دارد، خداوند بر او غضب می کند و در جهنم با قارون در یک درجه قرار می‌گیرد.

اشکالات:

اشکال اول: سند روایت ضعیف است و قابل استناد نیست.

اشکال دوم: روایت مربوط به موردی است که ثروتمند یا صاحب مقامی،‌ تعظیم شود؛ پس شامل ظالمی که مال یا مقام ندارد، نمی‌شود، درحالی‌که مورد بحث ما هست. مورد بحث ما مطلق ظالم است؛ خواه ثروتمند باشد یا نباشد، مقام داشته باشد یا نداشته باشد. دلیل، اخصّ از مدعا است.

شرط دیگر روایت این است که برای طمع مال یا مقام او را تعظیم کند، درحالی‌که در محل بحث ممکن است برای درامان‌بودن از شرّ ظالم او را مدح کند که این روایت شامل این مورد نمی‌شود. مدعا این است که «مدح من یستحق الذّم» مطلقا حرام است اما این روایت تنها بخشی از این مسأله را اثبات می‌کند نه مطلقا.

محقق خویی رحمه‌الله می‌گوید: «فانه يدل على حرمة تعظيم صاحب المال واجلاله طمعا في ماله، فهو بعيد عما نحن فيه».[3]

اشکال سوم: مرحوم تبریزی اشکال می‌کند که تعظیم ثروتمند اشکالی ندارد و حرام نیست. اگر ترویج ظلم و ظالم باشد به‌عنوان دیگری حرام است اما اگر تعظیم برای صرف ثروت او باشد که مثلا پولی برای کمک به مسجد از او گرفته شود، چه اشکالی دارد؟ اگر به ثروتمند احترام گذاشته شود، هدایت می‌شود و به فقرا کمک می‌کند؛ این کار شرعا حرام نیست. اگر کسی از طریق حلالی مانند ارث به او ثروتی رسیده، جرمی ندارد که احترام و تعظیم او حرام باشد؛ هرچند این تعظیم برای طمع دنیا و گرفتن پول از او باشد. مجرد داشتن ثروت، دلیل بر حرمت تعظیم نیست مگر ثروتمند ظالم باشد.

«فضعیف سندا و باطل مضمونا لجواز تعظیم المزبور و عدم کونه موجبا لعقاب فضلا عن العقاب الوارد فیه».[4]

ممکن است ثروتمندی باشد که احکام شرعی را رعایت می‌کند و خمس و زکاتش را پرداخت می‌کند، تعظیم چنین شخصی اشکال ندارد. تعظیم برای طمع دنیا با اخلاص و جنبه اخلاقی منافات دارد اما نمی‌توان آن را گناه دانست.

برخی گفته‌اند که بیان «قارون» قرینه است که مراد، اهل دنیای خبیث ظالم است نه هر ثروتمند یا صاحب مقامی. اگر اهل دنیا با چنین صفتی باشد، تعظیمش حرام است.[5]