درس خارج فقه استاد محسن فقیهی
1401/12/08
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حکم موسیقی در مجلس ختنه و عروسی
خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره استثنای استفاده از آلات موسیقی در ختنه و عروسی بود که آیا استعمال آلات موسیقی در این دو مورد، جایز است یا نه؟ دراین‌باره دیدگاه‌هایی وجود دارد: دیدگاه اول این بود که استعمال آن جایز است اما مکروه است «الجواز مع الکراهة». استناد این دیدگاه به دو روایت عامّی و روایت مدعای علّامه در کتاب «تذکره» بود. مؤید این روایات، دو روایت معتبر در بحث غناء بود که مزد زن آوازخوان در عروسی را جایز دانسته بود. دیدگاه دوم این بود که استعمال آلات موسیقی مطلقا حرام است «الحرمة مطلقا»؛ خواه در عروسی یا غیرعروسی باشد. اکثر فقها این دیدگاه دوم را دارند. این فقها روایات مستند دیدگاه اول را مخدوش می‌دانند؛ زیرا عامّی است و سند، ضعیف است.
دیدگاه سوم
استعمال آلات موسیقی در عروسی و ختنه، کراهت شدید دارد و احتیاط در این است که ترک شود. اصل آن جواز است اما کراهت شدید دارد.
مرحوم صاحب ریاض این دیدگاه را پذیرفته است: «ما في مجمع البحرين من قوله : وفيه : يقولون : إنّ إبراهيم علیه السلام ختن نفسه بقدوم على دفّ. لكنه فسّره ب : على جنب ، قال : والدفّ بالفتح الجنب من كل شي‌ء وصفحته. انتهى. وهو غير المعنى المتبادر منه عند الإطلاق جدّاً ، لكنه أنسب بعصمته علیه السلام المانعة عن ارتكابه نحو هذا المكروه الشديد الكراهة بلا شبهة ، إن لم نقل بكونه من الأُمور المحرّمة».[1]
مجمع البحرین کتابی لغوی است که به آیات و روایات، استناد زیادی دارد. مرحوم صاحب ریاض از این کتاب نقل می‌کند: حضرت ابراهیم علیه‌السلام خود را با قدوم (ابزاری تیز) ختنه کرد بر دف. این «علی دفّ» دو گونه معنا کرده‌اند: همراه موسیقی، ختنه را انجام داد. مدعای جواز موسیقی در ختنه به این معنا استناد کرده‌اند. صاحب ریاض رحمه‌الله معنای دیگری را برای دفّ در نظر گرفته است. حضرت ابراهیم علیه‌السلام معصوم بوده و حتی کار مکروه را هم مرتکب نمی‌شود.
اشکال
مرحوم نراقی رحمه‌الله اشکال می‌کند: «فيه نظر؛ لعدم وضوح مأخذ الكراهة في تلك الأزمنة»[2] این کراهت را از کجا آوردید؟ یا قائل به جواز یا قائل به حرمت شوید. روایات عامی که دستور به استفاده از دف می‌داد، یا واجب یا مستحب است. اگر این روایات را نمی‌پذیرید باید حکم به حرمت کنید؛ این کراهت از کجا آمده است؟ برای کراهت باید دلیل وجود داشته باشد. در داستان ازدواج حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نیز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دستور به اعلان می‌دهد که با کراهت سازگار نیست. چون موسیقی قبلا حرام بوده و در روایاتی در مواردی مانند ختنه و عروسی دستور به آن داده شده، الامر عقیب الحذر مفید الاباحه. مفید اباحه است اما استحباب یا کراهت، دلیل می‌خواهد.
دیدگاه چهارم: جواز با احتیاط در ترک
محقق نراقی رحمه‌الله با توجه به اشکال بالا قائل به جواز همراه احتیاط در ترک می‌شود: «لا ريب أنّه أحوط و إن كان في الفتوى بالمنع نظر؛ لإمكان تخصيص العمومات بالروايات الثلاث المتقدّمة، المنجبر ضعفها بما مرّ من حكاية الشهرة و الإجماع مع اعتضادها، كما قيل بفحوى المعتبرة المبيحة لأجر المغنّية في العرائس».[3]
جایز است؛ زیرا روایت استثنا داشتیم. احتیاط در ترک است؛ زیرا روایات عام حرمت موسیقی وجود دارد.
دیدگاه پنجم
شاید نتوان این دیدگاه را در عرض سایر دیدگاه‌ها دانست؛ زیرا استثنا را نپذیرفته است. مرحوم امام خمینی، مقام معظّم رهبری دامت‌برکاته و گروهی از فقها نظرشان این است که اگر موسیقی لهوی و مطرب باشد، حرام است اما اگر غیرلهوی باشد، اشکالی ندارد؛ خواه در عروسی یا غیر آن باشد. در بررسی حکم تکلیفی موسیقی، یکی از دیدگاه‌ها همین بود که موسیقی لهوی حرام و غیر لهوی جایز است. درحقیقت این بزرگواران، استثنا را نپذیرفته‌اند و دیدگاه خود در بحث حکم تکلیفی موسیقی را در اینجا نیز بیان کرده‌اند.
این دیدگاه درستی است که موسیقی را دو گونه بدانیم که اگر موسیقی لهوی و مطرب بود حرام است و اگر لهوی نبود جایز است. در حکم انواع آلات موسیقی نیز کسی تفاوت قائل نشده و بسته به نوع لهوی یا غیرلهوی بودن، حکم متفاوت است.
