درس خارج فقه استاد محسن فقیهی
1401/12/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حکم موسیقی در مجلس ختنه و عروسی
خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره استثنای استفاده از آلات موسیقی در ختنه و عروسی بود. فقها گفته‌اند که استعمال آلات موسیقی در این موارد مکروه است اما حرام نیست. برای این مدعا دو روایت عامی بیان شد و دو روایت معتبر درباره غنا و اجر زن آوازخوان در عروسی که زن در مجلس زنانه غنا می‌خواند و مزدش جایز است. شیخ انصاری رحمه‌الله نیز در کتاب مکاسب آن‌ها را بیان کرده است. زمانی که غنا در عروسی جایز باشد به‌طریق‌اولی آلات موسیقی جایز است؛ زیرا غناء از گناهان کبیره است و کسی درباره آن اختلافی ندارد اما درباه آلات موسیقی بحث است که آیا از گناهان کبیره است یا نه؟[1] دو روایت عامی نیز هرچند سند ضعیفی دارند اما با عمل اصحاب به آن‌ها ضعف سند، جبران می‌شود و دو روایت معتبر غنا، دو روایت عامی را تقویت می‌کند.
شیخ طوسی رحمه‌الله می‌گوید: «الضرب بالدفّ في الأعراس و الختان فإنّه مكروه. دليلنا: إجماع الفرقة و أخبارهم».[2]
اشکال: شیخ طوسی رحمه‌الله ادعای اجماع کرد ازاین‌رو برخی اشکال کرده‌اند که ابن‌ادریس حلّی رحمه‌الله مخالف بوده است و اجماع شکل نمی‌گیرد.
پاسخ: گفته‌اند چون ابن‌ادریس در مسائل بسیاری مخالفت کرده، مخالفت او مضرّ به اجماع نیست.
به دلیل همین مخالفت برخی از تعبیر «شهرت» استفاده کرده‌اند. در استثنای استفاده از موسیقی برای ختنه و عروسی، شهرت فتوایی و عملی محقق است.
صاحب ریاض رحمه‌الله می‌گوید: «لاشتهار القول الأوّل فتوًى بل وعملاً أيضاً. فتأمّل جدّاً. فينجبر به سند الخبرين جبراً يصلحان معه لتخصيص العمومات المستدل بها على المنع، سيّما مع اعتضادهما بفحوى المعتبرين وفيهما الصحيح المبيحين لأجر المغنّية في العرائس بناءً على أشدّية حرمة الغناء ؛ لتصريح النص بكونه من الكبائر، ولا كذلك اللهو ... . ويجبر أخصّيتهما من المدّعى باختصاصهما بالنكاح دون الختان بعدم القائل بالفرق بينهما، سيّما مع عدم تعقّل الفرق وقوّة دعوى كون مناط الجواز قطعياً مشتركاً بينهما».[3]
ملحق‌شدن ختنه به حکم عروسی
درباره عروسی روایت وجود داشت اما الحاق ختنه به حکم برای این است که مرحوم علامه در «تذکرة» گفته است که در ختنه نیز روایت وجود دارد اما ما هرچه در روایات گشتیم، چنین روایتی ندیدیم. وی از ما مقدّم است و ممکن است روایتی بوده که چنین سخنی را بیان کرده است.
منظور از نکاح
اگر استثنای در عروسی پذیرفته شود، آیا این استثنا مخصوص عروسی است یا شامل مراسم عقد نیز می‌شود؟ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «أَعْلِنُوا النِّكَاحَ و اضْرِبُوا عليه بالغِرْبال»[4] آیا واژه «نکاح» شامل عقد نیز می‌شود؟
اگر مراسم عقد و عروسی در یک روز باشد، به‌یقین نکاح شامل آن می‌شود و قدرمتیقّن از این واژه است اما اگر جدا بود، باید به عرف رجوع کرد که به چه چیزی نکاح می‌گویند؛ آیا به عقد هم نکاح می‌گویند یا اینکه نکاح فقط به دخول صدق می‌کند؟ نکاح در لغت به معنای دخول است اما ظاهرا در عرف، صدق نکاح به عقد است.
دیدگاه دوم: حرمت مطلق استعمال
استعمال آلات موسیقی در هر زمان و هر مکانی حرام است؛ خواه عروسی باشد یا غیرعروسی. به دلیل اشکال در سند، بسیاری از فقها این استثنا را نپذیرفته‌اند.
محقق نراقی رحمه‌الله می‌گوید: «في الفتوى بالمنع نظر؛ لإمكان تخصيص العمومات بالروايات الثلاث المتقدّمة المنجبر ضعفها بما مرّ من حكاية الشهرة و الإجماع مع اعتضادها، كما قيل بفحوى المعتبرة المبيحة لأجر المغنّية في العرائس».[5]
اینکه نتوان فتوای به استثنا داد ممنوع است؛ زیرا عموم روایات تخصیص می‌خورد با روایات سه‌گانه (دو روایت عامی و روایت مدعای علامه برای ختنه) که ضعف سند آن‌ها با شهرت و اجماع، جبران می‌شود. همچنین مؤید این روایات، روایاتی است که درباره جواز غنا در عروسی وارد شده است.
دیدگاه سوم: استثنای در ختنه و عروسی به‌شرط لهوی‌نبودن
استعمال آلات موسیقی در این موارد جایز است مشروط به اینکه لهوی نباشد. موسیقی مراتبی دارد که مرتبه‌ای جایز است که فقط برای اعلان نکاح باشد.
مقام معظم رهبری سلّمه‌الله نیز همین دیدگاه را پذیرفته است. «لا يجوز استعمال الآلات الموسيقية لعزف الموسيقى اللهوية».[6]
