درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حضور در مجلس موسیقی و گوش‌کردن

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره استعمال آلات لهو بود. تاکنون بحث درباره عمل فاعل بود، یعنی کسی که آلات را برای نواختن موسیقی استفاده می‌کند. مشهور قائل به حرمت آن شد. بحث دیگر این بود که آیا گناه کبیره است یا گناه صغیره؟ مشهور قائل بود که گناه کبیره است اما صاحب ریاض رحمه‌الله[1] ، مرحوم نراقی و مرحوم سبزواری قائل شدند که گناه صغیره است و اگر اصرار کرد گناه کبیره می‌شود.

حضور در مجلس موسیقی

گاهی اطلاع ندارید که در مجلس چه خبر است و در آن مجلس حاضر می‌شوید اما گاهی با اطلاع، وارد مجلس می‌شوید. اگر خبر نداشت و وارد شد، حضور در مجلس موسیقی چه حکمی دارد؟

دیدگاه اول: حرمت

اصلا در آن مجلس نباید بروید؛ نه این‌که اگر رفتی نهی از منکر کن.

ابوالصلاح حلبی رحمه‌الله می‌گوید: «یحرم ... حضور مجالس اللهو و المناكر».[2]

دیدگاه دوم: جواز حضور درصورت نهی از منکر

اگر وارد مجلسی شد و دید که موسیقی نواخته می‌شود، باید نهی از منکر کند. اگر توانایی نهی از منکر دارید، برخی گفته‌اند که حضور شما واجب است. برخی گفته‌اند که حضور شما مستحب است؛ اجابت دعوت مؤمن مستحب است و هم می‌توانید جلو فسق و فجور را بگیرید. برخی گفته‌اند که نه واجب و نه مستحب است بلکه جایز است در مجلس حضور یابید و جلوی گناه را بگیرید.

با انجام نهی از منکر ممکن است بپذیرند و موسیقی را تعطیل کنند و ممکن است توجهی به نهی از منکر نکنند و به کار خود ادامه دهند؛ دراین‌صورت، گاهی حضور شما در آن مجلس، تأیید آن گناه است و گاهی نشان از تأیید نیست و همه می‌دانند که شما مخالف هستید. در این حالت گاهی امکان خروج وجود دارد و گاهی امکان خروج نیست. اگر خروج شما باعث اختلاف و بروز مشکلاتی شود، داخل در همان نبود امکان خروج است؛ زیرا صلاح نیست که از مجلس خارج شوید.

اگر امکان خروج نیست دو حالت برای شما وجود دارد: شما مشغول به ذکر یا مطالعه می‌شوید و فقط موسیقی به گوش شما می‌رسد بدون این‌که به آن توجه کنید که به آن «سماع» گفته می‌شود اما اگر با توجّه گوش کند،‌ «استماع» است. گاهی همسایه انسان،‌ فردی است که موسیقی با صدای بلند گوش می‌کند و هرچه شما تذکّر می‌دهید توجهی نمی‌کند، آیا وظیفه دارید که منزل خود را تغییر دهید و به منزل دیگری بروید؟ دراینجا گاهی سماع و گاهی استماع است. علما گفته‌اند: نیازی نیست منزلش را عوض کند و سماع آن اشکالی ندارد؛ فقط به آن توجّه نکند و استماع نداشته باشد.

شیخ طوسی می‌گوید: حضور جایز نیست اما اگر می‌داند که با حضورش در آن مجلس می‌تواند جلوی آن را بگیرد، مستحب است که این کار را بکند تا هم میان اجابت دعوت مؤمن و هم ازاله گناه، جمع کرده باشد. اگر از مجلس خبری ندارد و با ورود به آن متوجه گناه شد، اگر می‌تواند که جلوی آن را بگیرد باید این کار را بکند؛ زیرا نهی از منکر واجب است. اگر نمی‌تواند جلوی گناه را بگیرد، نباید بنشیند بلکه باید بیرون بیاید و اگر امکان خروج دارد، اولی این است که خارج شود و اگر امکان خروج ندارد، می‌تواند بنشیند و گناهی بر گردنش نیست. این حکم تا زمانی است که استماع نکند. این مسأله مانند مسأله داشتن همسایه‌ای است که موسیقی می‌نوازد؛ دراین‌صورت نیازی نیست که منزل خود را ترک کند.[3]

به نظر می‌آید که نباید وارد مجلس گناه شد مگر برای نهی از منکر. اگر در مجلسی شرب خمر و لهو‌ولعب وجود دارد، حضور شما در آن مجلس حرام است. اگر در چنین مجلسی واقع شدید، به‌شرط احتمال تأثیر باید نهی از منکر کنید و اگر احتمال تأثیر وجود ندارد، لازم نیست که نهی از منکر کنید؛ زیرا شرط وجوب آن، احتمال تأثیر است.

نهی از منکر باید با زبان محبت و نصیحت باشد اما اگر با داد و فریاد باشد که مردم را به اسلام بدبین کند یا برای روحانیت و اسلام بد شود، جایز نیست؛ تأثیر باید مثبت و به نفع اسلام باشد.

مرحوم علامه حلّی، معتقد است که اگر کسی می‌تواند تأثیرگذار باشد، واجب است که در آن مجلس حاضر شود.[4]

دید علما دراین‌باره متفاوت است؛‌ برخی می‌گویند که اصلا حاضر نشو، برخی حضور و نهی را خوب می‌دانند، برداشت دیگر این است که باید وارد مجلس شوید و از آن نهی کنید. البته علامه حلّی برای وجوب نهی از منکر در این مورد، شرط می‌کند که ضرری برای ناهی از منکر وجود نداشته باشد.

مرحوم آیت‌الله گلپایگانی می‌گوید: «حضور مجلس الاشتغال بالملاهي مع العلم بعدم إمكان المنع و عدم إمكان الخروج، فلا ريب و لا كلام في حرمته».[5] اگر می‌داند که نمی‌تواند تأثیر بگذارد و از مجلس خارج شود نباید وارد شود.

مقام معظّم رهبری می‌گوید: «لا يجوز الحضور في مجالس الغناء و الموسيقى اللهويّة المناسبة لمجالس اللهو و العصيان، إذا أدّى ذلك للاستماع إليها أو إلى تأييدها. و أمّا مع الشكّ في الموضوع، فلا بأس في الحضور و الاستماع في نفسه».[6]

ایشان استماع را حرام می‌داند، معلوم می‌شود که سماع، آن حکم را ندارد. اگر شک دارد که مجلس حرام است، حضور و استماع اشکالی ندارد اما اگر یقین دارد که مجلس لهو و گناه است، حضور و استماع، حرام است.