درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ آلات موسیقی

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره آلات لهو بود که آیا استفاده و استماع آن مطلقا حرام است یا اگر منشأ و زمینه فساد باشد حرام است؟ دیدگاه نخست که دیدگاه مشهور فقها است این بود که استعمال آن مطلقا حرام است؛ حتی یک دقیقه گوش‌کردن به موسیقی حرام است. روایات این مدعا را در جلسات گذشته بررسی کردیم.

روایت هجدهم: «سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ[1] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى[2] أَوْ غَيْرِهِ[3] عَنْ أَبِي دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ[4] قَالَ: مَنْ ضُرِبَ فِي بَيْتِهِ بَرْبَطٌ أَرْبَعِينَ يَوْماً سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ الْقَفَنْدَرُ فَلَا يُبْقِي عُضْواً مِنْ أَعْضَائِهِ إِلَّا قَعَدَ عَلَيْهِ فَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ نُزِعَ مِنْهُ الْحَيَاءُ وَ لَمْ يُبَالِ مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ فِيهِ.».[5]

اگر کسی در خانه‌اش چهل روز بربط (نوعی آلت موسیقی) بنوازد، خداوند بر او شیطانی مسلّط می‌کند که «قفندر» نام دارد. عضوی از اعضای او باقی نمی‌ماند مگر این‌که شیطان بر آن بنشیند (اعضایش تسلیم شیطان می‌شود). در این حالت، حیا از او گرفته می‌شود، هرچه از دهانش بیاید، می‌گوید و اگر علیه‌اش حرفی زده شود، بدش نمی‌آید.

اشکال اول: ‌سند روایت ضعیف است.

اشکال دوم: شرط مسلّط‌شدن شیطان این است که چهل روز در خانه موسیقی بزنند؛ به عبارت دیگر، خانه فساد شود؛ پس معلوم نیست که یک دقیقه یا یک ساعت موسیقی این تأثیر را داشته باشد. روایت، مطلق موسیقی را حرام نمی‌داند و تنها با شرط چهل‌ روز را حرام می‌داند و حرمت را در موارد دیگر اثبات نمی‌کند.

روایت نوزدهم: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى[6] عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ[7] عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ[8] عَنْ عِمْرَانَ الزَّعْفَرَانِيِّ[9] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: «مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِنِعْمَةٍ، فَجَاءَ عِنْدَ تِلْكَ‌ النِّعْمَةِ بِمِزْمَارٍ، فَقَدْ كَفَرَهَا ...».[10]

امام صادق علیه‌السلام فرمود: اگر خداوند به کسی نعمتی دهد و برای آن نعمت مزمار بنوازد، آن نعمت را کفران کرده است.

خداوند به بنده‌اش، فرزند، خانه یا همسر خوبی عطا کرده اما او به‌جای سجده شکر، نماز شب و ...، مردم را دعوت می‌کند تا موسیقی بنوازند، این عمل، کفران نعمت است.

اشکال اول: سند روایت ضعیف است.

اشکال دوم: مراد روایت آن است که مخلوق باید شکر نعمت کند نه این‌که به‌جای آن موسیقی بنوازد. مصادیق موسیقی یا حرام است یا کراهت شدید دارد و شادی با ابزار حرام یا کراهت شدید، کفران نعمت است. روایت دلالتی ندارد که موسیقی حرام است.

شکر نعمت، نعمتت افزون کند

کفر نعمت از کفت بیرون کند

شکر نعمت را خداوند واجب شرعی ندانسته تا گفته‌ شود: «کفران نعمت حرام است». اگر انسان، شکر نعمت داشته باشد، عالی است اما اگر تشکر نکرد، کار حرامی مرتکب نشده است.

روایت بیستم: رَوَى حَمَّادُ بْنُ عَمْرٍو[11] وَ أَنَسُ بْنُ مُحَمَّدٍ[12] عَنْ أَبِيهِ[13] جَمِيعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ أَبِيهِ علیه السلام عَنْ جَدِّهِ علیه السلام عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لَهُ: «...‌ يَا عَلِيُّ ثَلَاثَةٌ يُقْسِينَ‌ الْقَلْبَ‌ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ طَلَبُ الصَّيْدِ وَ إِتْيَانُ بَابِ السُّلْطَانِ ...».[14]

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: سه چیز است که قلب را قسی می‌کند: گوش‌کردن به لهو، در پی شکار رفتن و رفتن به در خانه سلاطین.

اشکال اول: سند روایت ضعیف است.

اشکال دوم: هر چیزی که قساوت قلب می‌آورد، حرام نیست؛ مثلا در همین روایت، در پی شکار رفتن، حرام نیست اما کار خوبی هم نیست. رفتن به در خانه سلطان نیز ممکن است مکروه، حرام، واجب یا مستحب باشد. برخی از علما، با سلاطین در ارتباط بودند. این سه عمل بیان‌شده، مرجوحیت دارد اما حرمت آن معلوم نیست. روایت نمی‌تواند اثبات کند که یک دقیقه موسیقی نیز حرام است.

روایت بیست‌ویکم: حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِيُّ[15] بِإِيلَاقَ‌، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَبَلَةَ الْوَاعِظُ[16] ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ[17] الطَّائِيُ‌، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي[18] قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام قَال: ... سَأَلَهُ عَنْ مَعْنَى هَدِيرِ الْحَمَامِ الرَّاعِبِيَّةِ، فَقَالَ علیه السلام: «تَدْعُو عَلَى أَهْلِ الْمَعَازِفِ وَ الْقِيَان‌ وَ الْمَزَامِيرِ وَ الْعِيدَان‌ ...».[19]

از امام علی علیه‌السلام پرسیدند: این کبوترها که می‌خوانند چه می‌گویند؟ امام فرمود: کسانی را که آلت موسیقی می‌نوازند را لعنت می‌کنند.

اشکال اول: سند روایت بسیار ضعیف است.

اشکال دوم: نفرین کبوتر بر حرمت دلالت ندارد.

حکم موسیقی میان فقها اختلافی است؛ گروهی مانند مرحوم امام خمینی و مقام معظم رهبری حفظه‌الله آن را مطلقا حرام نمی‌دانند اما گروهی مانند مرحوم آیت‌الله گلپایگانی، آن را مطلقا حرام می‌دانند و حتی یک دقیقه نیز حرام است.