درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ آلات موسیقی

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباره حرمت استعمال آلات موسیقی بود که آیا استعمال و استفاده از آن مطلقا حرام است یا اگر منشأ و زمینه فساد باشد حرام است؟ روایات زیادی را دراین‌باره بررسی کردیم.

روایت چهارده: «لَمَّا مَاتَ آدَمُ علیه السلام وَ شَمِتَ بِهِ إِبْلِيسُ وَ قَابِيلُ، فَاجْتَمَعَا فِي الْأَرْضِ، فَجَعَلَ إِبْلِيسُ وَ قَابِيلُ الْمَعَازِفَ‌ وَ الْمَلَاهِيَ‌ شَمَاتَةً بِآدَمَ‌ علیه السلام فَكُلُّ مَا كَانَ فِي الْأَرْضِ مِنْ هَذَا الضَّرْبِ الَّذِي يَتَلَذَّذُ بِهِ النَّاسُ، فَإِنَّمَا هُوَ مِنْ ذَاكَ».[1]

هنگامی که حضرت آدم علیه‌السلام فوت کرد ابلیس و قابیل در زمین گردآمدند و شادی کردند. آن دو آلات موسیقی و ملاهی را برای شادی فوت حضرت آدم علیه‌السلام قرار دادند. هر نوع نواختن این‌گونه که در زمین باشد که مردم از آن لذّت می‌برند از این حرکت شیطان و قابیل است.

شماتت یعنی شادی از بدی که به دیگری رسیده است. صفت بدی است که انسان از ناراحتی دیگران شاد باشد.

اشکال: روایت سند ضعیفی دارد و بر فرض پذیرش سند، دلالتش اشکال دارد؛ زیرا چون دلیلی نداریم که هر کاری شیطان می‌کند یا هر لذّتی انسان می‌برد، حرام است. ابلیس ممکن است کارهایی کند که زمینه فساد باشد اما خود آن عمل، حرام نیست.

روایت پانزدهم: «اسْتِمَاعُ الْغِنَاءِ وَ اللَّهْوِ يُنْبِتُ‌ النِّفَاقَ فِي الْقَلْبِ».[2] گوش کردن به غناء‌ و لهو، نفاق را در قلب می‌رویاند.

سند روایت صحیح است اما رویش نفاق در قلب، دلیل بر حرمت نیست. روایات مشابه درباره چیزهایی وجود دارد که حرام نیستند.

روایت شانزدهم: «إِنَّ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ الْقَفَنْدَرُ إِذَا ضُرِبَ فِي مَنْزِلِ الرَّجُلِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالْبَرْبَطِ وَ دَخَلَ عَلَيْهِ الرِّجَالُ وَضَعَ ذَلِكَ الشَّيْطَانُ كُلَّ عُضْوٍ مِنْهُ عَلَى مِثْلِهِ مِنْ صَاحِبِ الْبَيْتِ ثُمَّ نَفَخَ فِيهِ نَفْخَةً فَلَا يَغَارُ بَعْدَ هَذَا حَتَّى تُؤْتَى نِسَاؤُهُ فَلَا يَغَارُ».[3]

شیطانی است که نامش «قفندر» است. اگر در منزل کسی چهل روز موسیقی بنوازند و مردم به آن‌جا بیایند، آن شیطان، اعضای خود را بر بدن اعضای صاحب آن خانه قرار می‌دهد، نفخه‌ای به او می‌دمد و غیرت را از او خارج می‌کند تا جایی که زنش را در اختیار دیگران قرار می‌دهد.

سند روایت صحیح است اما دلالت بر حرمت مطلق موسیقی ندارد؛ زیرا می‌گوید اگر چهل روز این عمل انجام شود این‌گونه می‌شود نه این‌که چند دقیقه یا چند ساعت باشد. شرط دیگرش این است که مردم هم رفت‌وآمد کنند و رقاصی داشته باشند؛ یعنی مرکز موسیقی است.

روایت هفدهم: «لَا يُقَدِّسُ اللَّهُ أُمَّةً فِيهَا بَرْبَطٌ يُقَعْقِعُ وَ تَائِهٌ تُفَجِّعُ‌».[4]

امّتی که در آن موسیقی با صدای بلند و باعث سرگردانی باشد، مورد عنایت خداوند قرار نمی‌گیرد.

روایت اشاره به این دارد که موسیقی، خیر و برکت را از زندگی انسان می‌برد.

اشکال: این روایت نیز دلالت نمی‌کند که موسیقی مطلقا حتی یک ثانیه از آن، حرام است.

ادامه دادن برخی کارها ممکن است مقدمه حرام باشد اما یک بار ارتکاب آن نمی‌تواند مقدمه حرام باشد. انسان مؤمن متدین اگر یک بار از تلویزیون موسیقی بشنود، باعث نمی‌شود که مرتکب گناهی شود.