درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حرمت مطلق لهو

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباه حرمت لهو بود که آیا مطلقا حرام است یا برخی از اقسام لهو، حرام است؟ برخی از فقها آن را مطلقا حرام دانسته‌اند. در جلسه گذشته دو روایت را در این باره بیان کردیم.

ادله حرمت مطلق لهو:

دلیل اول: روایات:

روایت سوم: «الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ شُعْبَةَ فِي تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: ... مَا يَكُونُ‌ مِنْهُ‌ وَ فِيهِ‌ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا يَكُونُ‌ مِنْهُ‌ وَ لَا فِيهِ شَيْ‌ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ، فَحَرَامٌ تَعْلِيمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَيْه‌ ...».[1]

هر چیزی که فساد محض باشد و هیچ مصلحتی در آن باشد تعلیم، تعلّم، ارتکاب آن و گرفتن مزد برای آن، حرام است.

لهو، هیچ مصلحتی ندارد و فساد محض است؛ پس مصداق روایت بوده و حرام است.

اشکال: فساد محض چیست؟ 1- مفاسد آشکار و روشن؛ مانند سم که انسان را می‌کشد، نمامی، فحاشی، ایذاء مؤمن که فساد محض هستند و فسادشان را همه متوجه می‌شوند. 2- مفاسد واقعی که شارع می‌داند اما ما متوجه آن نیستیم. مثلا ممکن است بسیاری از انسان‌ها متوجه مفسده غناء نشوند اما شارع که مفسده آن را می‌داند از آن نهی می‌کند.

لهو، مصداق هیچ‌کدام از مفاسد نیست. اگر انسان بازی می‌کند که هیچ غرض عقلایی بر آن مترتب نباشد، مفسده ظاهری ندارد تا حرام باشد؛ همچنین تا اینجای بحث دلیلی اقامه نشده که شارع از لهو، نهی کرده باشد.

ما دلیلی نداریم آن چیزی که در آن مصلحت نیست، حرام است.[2] بله اگر مفسده داشته باشد، حرام است.

سند این روایت، ضعیف است اما چون مشهور به آن عمل کرده‌اند از آن استفاده می‌شود.

روایت چهارم: «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَيْثَمِ الْعِجْلِيُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ وَ الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُكَتِّبُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ قَالُوا: حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ: حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ: حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام: ... الْإِيمَانُ هُوَ أَدَاءُ الْفَرَائِضِ وَ اجْتِنَابِ الْكَبَائِرِ... وَ الْكَبَائِرُ مُحَرَّمَةٌ وَ هِيَ الشِّرْكُ بِاللَّه‌... وَ الْمَلَاهِي الَّتِي تَصُدُّ عَنْ ذِكْر اللَّهِ- تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- مَكْرُوهَةٌ؛ كَالْغِنَاءِ وَ ضَرْبِ الْأَوْتَار ...».

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: ایمان، انجام واجبات و ترک گناهان کبیره است. ... گناهان کبیره حرام و شرک به خداوند است ... (ازجمله کبایر) ملاهی است که از یاد خداوند باز می‌دارد، مکروه است مانند غناء و موسیقی.

ملاهی را می‌توان چند گونه معنا کرد:

جمع «ملهی» که این واژه مصدر است. به ارتکاب عمل لهو، ملاهی گفته می‌شود؛ پس ملاهی آن چیزهایی است که از یاد خدا بازمی‌دارد.

جمع «ملهاة» به معنای ابزار موسیقی است که انسان را از یاد خدا بازمی‌دارد.

اشکالات:

اشکال اول: سند روایت ضعیف است؛ در این روایت چند راوی مهمل هستند که باعث می‌شود سند روایت ضعیف شود.

اشکال دوم: روایت در مقام بیان محرمات کبیره بود اما به ملاهی که می‌رسد، آن را مکروه می‌داند. گاهی مکروه گفته می‌شود و حرمت قصد می‌شود اما در اینجا دلیلی بر این قصد وجود ندارد.

مرحوم امام خمینی معتقد است که مکروه در اینجا به معنای «کُرهاً» است. [3] وقتی کسی به بازی مشغول است، خداوند را فراموش می‌کند و بدون اختیار به یاد خدا نیست.

محقق ایروانی معتقد است که این روایت به‌جای دلالت بر حرمت مطلق لهو، دال بر جواز آن است و برای حرمت مطلق لهو نمی‌توان به آن استناد کرد.[4]

تا اینجای بحث دلیلی بر حرمت مطلق لهو اقامه نشد و در این روایت هم بحث از لهوهایی است که از یاد خدا بازمی‌دارد. مباحات اگر باعث فراموشی یاد خدا شود، حرام است؟ مکروه باعث فراموشی یاد خداوند است، آیا مکروه، حرام است؟