درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حرمت مطلق لهو

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباه حرمت لهو بود که آیا مطلقا حرام است یا لهو خاصی حرام است؟ برخی از فقها آن را مطلقا حرام دانسته‌اند و برخی آن را در شرایط خاصی حرام دانسته‌اند. این برداشت فقها از آیات قرآن و روایات به وجود آمده است؛ پس ما نیز باید این آیات و روایات را بررسی کنیم.

ادله حرمت مطلق لهو:

دلیل اول: روایات:

روایت اول: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ[1] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ[2] عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ[3] عَنْ زُرَارَةَ[4] عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّنْ يَخْرُجُ مِنْ أَهْلِهِ بِالصُّقُورِ وَ الْبُزَاةِ وَ الْكِلَابِ يَتَنَزَّهُ اللَّيْلَةَ وَ اللَّيْلَتَيْنِ وَ الثَّلَاثَةَ هَلْ يُقَصِّرُ مِنْ صَلَاتِهِ أَمْ لَا يُقَصِّرُ؟ قَالَ (علیه‌السلام): إِنَّمَا خَرَجَ‌ فِي‌ لَهْوٍ لَا يُقَصِّرُ ...».[5]

از امام باقر (علیه‌السلام) درباره مردی پرسیده شد که خانواده خود را می‌گذارد تا به سفر برود تا با باز، شاهین و سگ برای شکار ببرد و تفریح کند. یک شب، دو شب یا سه شب در بیابان باشد، آیا نمازش را قصر بخواند یا کامل؟ امام فرمود: چون برای سفر لهوی می‌رود، کامل بخواند.

سند روایت صحیح است و دلالت دارد که در سفر لهوی باید نماز را کامل بخواند. استدلال شده که سفر حرام نیست تا دلیل کامل‌خواندن نماز باشد. شکار نیز حرام نیست تا دلیل بر کامل‌ خواندن نماز باشد بلکه این لهو است که باعث شده سفر معصیت شود و نماز در آن کامل باشد.

اشکال: در این روایت چند قید وجود دارد: 1- سفر باشد؛ 2- همراه با باز، شاهین و سگ، برای شکار باشد؛ 3- شکار برای لهو باشد نه معاش. با وجود این سه قید، حکم به تمام خواندن نماز است اما نگفته که عملش حرام است؛ ممکن است این سفر مکروه باشد. با این روایت نمی‌توان فتوا داد که سفر برای شکار لهوی، حرام است.

امام خمینی نیز معتقد است: در این روایت قیودی مانند وجود باز، شاهین و سگ‌شکاری است که با وجود این قیود، نماز تمام است و اگر نباشد، نماز قصر است. الغای خصوصیت از این قیود، مشکل است.[6]

روایت دوم: «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى[7] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ[8] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ[9] عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ[10] عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ[11] قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ يَخْرُجُ إِلَى الصَّيْدِ أَ يُقَصِّرُ أَمْ يُتِمُّ قَالَ يُتِمُّ لِأَنَّهُ لَيْسَ بِمَسِيرِ حَقٍّ».[12]

از امام صادق (علیه‌السلام) درباره مردی پرسیده شد که برای شکار به مسافرت می‌رود، آیا نمازش را تمام بخواند یا قصر؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: تمام بخواند؛ زیرا در مسیر حق نیست.

در این روایت بیان نشده که شکار او لهوی است اما در روایت قبلی بیان شد که شکار لهوی است. پاسخ امام نیز حکم را مقید به سفر لهوی نمی‌کند. از جمع بین روایات به دست می‌آید که چون این سفر در مسیر حق نبوده، معلوم می‌شود که سفر برای معاش نیست بلکه برای تفریح است و در سفر تفریحی، نمازش کامل است.

اشکالات:

اشکال اول: میان تمام خواندن نماز و حرمت سفر، ملازمه‌ای نیست؛ ممکن است نمازی در سفر تمام باشد اما سفر معصیت نباشد؛ مانند کثیرالسفر یا کسی که قصد ده‌روز می‌کند.

اشکال دوم: اگر شخصی برای معاش خود به سفر شکاری برود آیا بر اساس این روایت، سفر او سفر معصیت است؟ با پذیرش این دیدگاه، تنها در صورتی که اضطرار داشته باشد، سفر شکاری برای معاش، جایز است.

به نظر ما از این دو روایت نمی‌توان برداشت کرد که هر لهوی حرام است.