درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌موضوع: لهو/حکم تکلیفی لهو/ حرمت مطلق لهو

خلاصه جلسه گذشته: بحث در علم فقه درباه لهو بود که آیا مطلقا حرام است یا لهو خاصی حرام است؟ برای روشن شدن بحث نیاز است که ابتدا سخنان فقها و پس از آن روایات را بررسی کنیم. از سخنان برخی از فقها برداشت کرده‌اند که لهو مطلقا حرام است. سخن شیخ طوسی را در جلسه قبل بیان کردیم. شیخ طوسی می‌گوید: «إذا سافر للصيد بطراً أو لهواً لا يجوز له التقصير».[1] آیا از این عبارت برداشت می‌شود که لهو مطلقا حرام است؟ کسی مسافرت کرده اما مسافرتش برای گذران زندگی و معاش نیست بلکه شکار می‌کند تا تفریح کند، در این فرض نماز او کامل است. از این عبارت استفاده کرده‌اند که چون سفر لهوی است، سفر معصیت است و نماز کامل است و قصر نیست. سفر و شکار که حرام نیست؛ پس لهو حرام است که باعث کامل شدن نماز می‌شود.

اشکال:

آیت‌الله تبریزی می‌گوید: «لکن هذا الوجه غیر تام، لعدم الملازمة بین وجوب التمام و حرمة السفر. و قد تقدم الکلام فی ذلک سابقا، و قلنا انه یظهر من بعض الأصحاب أن السفر للصید تنزها و بطرا من أفراد السفر للمعصیة، و لکنه غیر صحیح».[2]

میان کامل بودن نماز و حرمت، ملازمه‌ای نیست. اگر گفتند نماز را در سفر تمام بخوانید، دلیل بر این نیست که سفر حرام باشد. سفر شکار لهوی، حرام نیست. کسی که به سفر رفته و برای تفریح، شکار می‌کند چه دلیلی دارید که سفرش حرام است. هیچ کدام از این عناوین حرام نیست. اگر کسی در مسافرت، قصد ده‌روز کند، نمازش کامل است و سفر معصیت نیست. اگر کسی به سفر شکار لهوی رفت، آیا شهادتش در دادگاه، پذیرفته می‌شود؟ چه دلیلی دارید که او فاسق است؟ شاید کامل بودن نماز برای این باشد که حکمت قصر برای این است که نماز مسافر کم باشد تا راحت باشد اما کسی که به تفریح می‌رود، کاری ندارد و باید نمازش را کامل بخواند.

کسانی که لهو را حرام می‌دانند در مواجه با روایت سفر شکار لهوی آن را مصداقی از روایاتی می‌دانند که نماز در سفر معصیت را کامل می‌داند؛ درحالی‌که این دو گروه روایت جدا است.

اگر برای تفریح با خانواده به مسافرت رفتید و با اسلحه خود حیوانی را برای تفریح شکار کردید، آیا این سفر معصیت است؟ آیا شما فاسق هستید؟ آیا شهادت شما مقبول نیست؟ آیا به عدالت شما لطمه وارد می‌کند؟

مؤید بر این سخن این است که در کتاب عروه و کتاب تحریر الوسیله مسئله سفر معصیت و سفر برای شکار لهوی، جدا بیان شده است. اگر یکی بود، سفر برای شکار لهوی را مثال برای سفر معصیت بیان می‌کردند. مواردی که در سفر باعث کامل شدن نماز است را بیان می‌کنند: 1- کثیر السفر 2- قصد ده‌روز 3- سفر معصیت 4- سفر برای شکار لهوی. این جداسازی، کاشف از این است که در قسم معصیت داخل نیست.

ادله حرمت مطلق لهو:

دلیل اول: روایات:

روایت اول: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ[3] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ[4] بْنِ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ[5] عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ[6] عَنْ زُرَارَةَ[7] عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّنْ يَخْرُجُ مِنْ أَهْلِهِ بِالصُّقُورِ وَ الْبُزَاةِ وَ الْكِلَابِ يَتَنَزَّهُ اللَّيْلَةَ وَ اللَّيْلَتَيْنِ وَ الثَّلَاثَةَ هَلْ يُقَصِّرُ مِنْ صَلَاتِهِ أَمْ لَا يُقَصِّرُ؟ قَالَ (علیه‌السلام): إِنَّمَا خَرَجَ‌ فِي‌ لَهْوٍ لَا يُقَصِّرُ ...».[8]

سند روایت صحیح است.

از امام باقر (علیه‌السلام) درباره مردی پرسیده شد که خانواده خود را می‌گذارد تا به سفر برود تا باز، شاهین و سگ برای شکار ببرد و تفریح کند. یک شب، دو شب یا سه شب در بیابان باشد، آیا نمازش را قصر بخواند یا کامل؟ امام فرمود: چون برای سفر لهوی می‌رود، کامل بخواند.

روایت دوم: «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى[9] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ[10] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ[11] عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ[12] عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ[13] قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ يَخْرُجُ إِلَى الصَّيْدِ أَ يُقَصِّرُ أَمْ يُتِمُّ قَالَ يُتِمُّ لِأَنَّهُ لَيْسَ بِمَسِيرِ حَقٍّ».[14]

از امام صادق (علیه‌السلام) درباره مردی پرسیده شد که برای شکار به مسافرت می‌رود، آیا نمازش را تمام بخواند یا قصر؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: تمام بخواند؛ زیرا در مسیر حق نیست.

روایت، این کار را مسیر حق نبودن می‌گوید اما اینکه حرام یا باطل است واضح نیست اما حق و کار زیبایی نیست. چیزی ممکن است حق نباشد، باطل هم نباشد بلکه مباح باشد.

به نظر ما باید سه قید سفر، شکار و لهو در کنار هم باشد تا حکم تمام بودن نماز مترتب شود و نمی‌توان به چنین سفری، سفر معصیت گفت.