درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌موضوع: کهانت/ حرمت اخبار جزمی/ حکم علم رمل و جفر

دیدگاه چهارم: حرمت اخبار با احتمال

محقق خویی (رحمه‌الله) معتقد است که اگر کاهن، خبر را با شک و احتمال بیان کند، حرام است؛ زیرا قول به غیر علم است اما اگر یقین به خبر داشته باشد و آن را با جزم بیان کند، جایز است؛ زیرا موضوعا و حکما از قول به غیر علم خارج است.[1]

اشکالات دیدگاه چهارم:

اشکال اول: ما نمی‌خواهیم از راه حرمت کذب، کهانت را حرام بدانیم بلکه حرمت کهانت، روایات متواتر دارد.

اشکال دوم: اگر کسی مطلبی را با احتمال بگوید، حرام نیست؛ مثلا اگر بگوید: «من احتمال می‌دهم که فلان اتفاق برای شما می‌افتد» حرام نیست.

حکم علم رمل و جفر

اگر کسی علم رمل و جفر بداند حکم آن چیست؟ در برخی از روایات وارد شده که علم جفر و رمل را به ائمه معوم (علیهم‌السلام) آموخته‌اند.

شیخ انصاری (رحمه‌الله) می‌گوید: «فتبيّن من ذلك أنّ الإخبار عن الغائبات بمجرّد السؤال عنها من غير النظر في بعض ما صحّ اعتباره كبعض الجفر و الرمل محرّم. و لعلّه لذا عدّ صاحب المفاتيح من المحرّمات المنصوصة: الإخبار عن الغائبات على سبيل الجزم لغير نبيّ، أو وصيّ نبيّ، سواء كان بالتنجيم، أو الكهانة، أو القيافة، أو غير ذلك».[2]

از دیدگاه شیخ انصاری (رحمه‌الله) اخبار از غیب در غیر از علم رمل و جفر، حرام است. وی این دو علم را از حرمت خبر از غیب، استثنا کرده است.

اشکال: محقق خویی اشکال می‌کند: بر این استثنا دلیلی وجود ندارد؛ زیرا این دو علم نیز بیش از ظن افاده نمی‌کند و ظن هم حجیت ندارد. «إنّ المناط في جواز الإخبار عن الغائبات في مستقبل الزمان إنّما هو حصول الاطمئنان بوقوع المخبر به. و عليه فلا فرق بين الرمل و الجفر و غيرهما من موجبات الاطمئنان. ثمّ إنّ ظاهر عبارة المصنّف هو اعتبار بعض أقسام الرمل و الجفر. و لكنّه عجيب منه (رحمه‌الله)! إذ لم يقم دليل على اعتبارهما في الشريعة المقدّسة؛ غاية الأمر أنّهما يفيدان الظنّ و هو لا يغني من الحقّ شيئاً».[3]

به نظر ما هم این اشکال صحیح است. اظهار اخبار از علم غیب به هر طریقی حتی اگر با علم الهی هم باشد، جایز نیست.

آیت‌الله مکارم (سلّمه‌الله) می‌گوید: «الأقوى حرمة الإخبار بالغيب على سبيل الجزم من هذه الطرق جميعاً؛ سواء كان بالنسبة إلى الأمور المستقبلة أو الحال و كذلك كشف الغائبات من هذه الطرق، إلّا أن يكون من الطرق العاديّة أو علم إلهي. و الظاهر أنّ ما ذكرناه داخل في عنوان الكهانة لغةً و لا أقلّ من إلغاء الخصوصيّة. و إلّا فالذي يخبر عن المغيّبات التي لا يعلم أنّه من طريق الجنّ أو من علوم غريبة، جاز إتيانه مع أنّ ظاهر الأخبار حرمة إتيانه و لو لم يعلم منشأ علومهم».[4]

از دیدگاه وی، اگر خبر از غیب با جزم باشد، حرام است (که ما هم این سخن را می‌پذیریم) اما در ادامه بیان می‌کند که اگر خبر از غیب با علم الهی باشد، جایز است.

اشکال: علم الهی در مقام ثبوت درست است اما در مقام اثبات درست نیست. دانستن خبر غیبی برای خود کسی که علم الهی دارد، اشکالی ندارد؛ زیرا یقین دارد و به او الهام شده است اما برای شنونده اشکال دارد و نباید به او مراجعه کنند. کسانی که علم الهی دارند، برای عمل به روایات، علم خود را برای مردم بیان نمی‌کنند. شنونده خبر غیبی وظیفه دارد که گوینده آن را هر کسی باشد، تکذیب کند و اخبار او حجت نیست.

همان‌گونه که در سابق بیان کردیم و در اینجا هم آیت‌الله مکارم می‌گوید، اگر اخبار از غیب با علم تجربی باشد اشکالی ندارد.

حکم تعبیر خواب نیز مانند کهانت است که اگر با جزم باشد حرام است اما اگر با احتمال باشد، اشکالی ندارد.