درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: کهانت/ مسائل کاهن/ نوع مکان خبر

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در علم فقه درباره کهانت است که یکی از محرمات الهی است «الکاهن کالکافر في النار». قیود و حدود کهانت، ابهاماتی دارد که باید به آن‌ها پاسخ دهیم:

مسائل کاهن:

نوع مکان خبر

آیا اخبار کاهن فقط مربوط به زمین است یا شامل اخبار آسمان هم می‌شود؟ کاهن گاهی درباره مردم زمین صحبت می‌کند که مثلا صاحب چند فرزند می‌شود یا چه رویدادهایی پیش می‌آید. گاهی اخبار درباره آسمان است؛ مثل خبر از ستارگان. دو دیدگاه در این باره وجود دارد:

دیدگاه اول: کهانت فقط اخبار از رویدادهای زمین است.

دیدگاه دوم: کهانت شامل خبر از رویداد‌های زمین و آسمان است.

برای رسیدن به حقیقت باید به کتب لغت و روایات این باب، مراجعه کرد. در کتب لغت، کهانت تعریف شد به «قضا بالغیب» این تعبیر اعم از اخبار زمین و آسمان است. در روایت احتجاج هم تعبیر شد: «... لِأَنَّ مَا يَحْدُثُ فِي الْأَرْضِ مِنَ الْحَوَادِثِ الظَّاهِرَةِ فَذَلِكَ يَعْلَمُ الشَّيْطَانُ وَ يُؤَدِّيهِ إِلَى الْكَاهِنِ وَ يُخْبِرُهُ بِمَا يَحْدُثُ فِي الْمَنَازِلِ وَ الْأَطْرَافِ. وَ أَمَّا أَخْبَارُ السَّمَاءِ فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ كَانَتْ تَقْعُدُ مَقَاعِدَ اسْتِرَاقِ السَّمْعِ إِذْ ذَاكَ وَ هِيَ لَا تَحْجُبُ وَ لَا تُرْجَمُ بِالنُّجُومِ وَ إِنَّمَا مُنِعَتْ مِنِ اسْتِرَاقِ السَّمْعِ لِئَلَّا يَقَعَ فِي الْأَرْضِ سَبَبٌ تُشَاكِلُ الْوَحْيَ مِنْ خَبَرِ السَّمَاءِ ...».[1]

رویدادهای آشکاری که در زمین رخ می‌دهد را شیطان می‌داند و آن را به کاهن می‌گوید. درباره اخبار آسمان، شیاطین استراق سمع می‌کنند که به‌وسیله ستارگان، رجم می‌شوند و از شنیدن اخبار آسمان منع می‌شوند تا چیزی مانند وحی پیش نیاید.

خداوند در قرآن می‌فرماید: ﴿وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَينَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ؛ وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ شَيطَانٍ رَجِيمٍ؛ إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ﴾.[2] ما در آسمان برج‌هايی قرار داديم؛ و آن را برای بينندگان آراستيم. و آن را از هر شيطان رانده شده‌ای حفظ کرديم؛ مگر آن کس که استراق سمع کند (و دزدانه گوش فرا دهد) که «شهاب مبين» او را تعقيب می‌کند (و می‌راند).

بر اساس این آیه و روایت، برخی از فقها استدلال کرده‌اند که شیاطین، اخبار آسمان را نمی‌توانند به کاهن‌ها ارسال کنند.

در ذیل روایت آمده: « فَمُنْذُ مُنِعَتِ الشَّيَاطِينُ عَنِ اسْتِرَاقِ السَّمْعِ انْقَطَعَتِ الْكِهَانَةُ ...». [3]

با توجه به صدر روایت، انقاع کهانت نسبت به اخبار آسمان است اما درباره اخبار زمین، انقطاعی نیست.

شیخ انصاری (رحمه‌الله) می‌گوید: «لكن قوله (عليه السلام): «إنّما تؤدّي الشياطين إلى كهّانها أخباراً للناس»، و قوله (عليه السلام) قبل ذلك: «مع قذفٍ في قلبه .. إلخ» دلالة على صدق الكاهن على من لا يخبر إلّا بإخبار الأرض، فيكون المراد من الكهانة المنقطعة: الكهانة الكاملة التي يكون الكاهن بها حاكماً في جميع ما يتحاكمون إليه من المشتبهات، كما ذُكر في أول الرواية».[4]

به نظر ما در تعریف اصطلاحی همان‌گونه است که شیخ انصاری گفت اما در بحث سحر و تنجیم گفته‌ایم که اخبار از آسمان با تحقق شرایط، حرام است. به نظر ما کهانت، اخبار از آسمان را هم شامل می‌شود؛ زیرا کهانت گاهی واقعی و گاهی ادعایی است؛ گاهی برخی از افراد به دروغ می‌گویند که با جن یا شیطان ارتباط دارند در چنین صورتی هم کهانت محقق است. این کسی که دروغگو است و کاهن بر او صدق می‌کند، گاهی ممکن است اخبار زمین و گاهی اخبار آسمان را بگوید.

البته اخبار در کهانت شامل اخبار علمی و تجربی نیست، اگر علمی و تجربی باشد، کهانت صدق نمی‌کند بلکه در صورتی کهانت است که با ادعای ارتباط با غیب باشد.

حکم کهانت

به نظر ما «الکهانة محرّمة مطلقا» کهانت مطلقا حرام است؛ خواه از گذشته، حال یا آینده باشد. خبر کاهن اگر با جزم، قطع و یقین باشد، کهانت است اما اگر با شک و تردید بیان شود، کهانت نیست. کسی که ادعا می‌کند با غیب در ارتباط است، به‌صورت جزم و قطع خبر از غیب می‌دهد و این خبر دادن را پیشه خود کرده است، کهانت صدق می‌کند و این شخص کاهن است. کاهن نیز مانند کافر در آتش جهنّم است.

بحث اخبار معصومان (علیهم‌السلام) از غیب فرق دارد و اخبار آنان از جانب خداوند است و حرام نیست.

اگر شخصی خبر را با احتمال، شک و تردید بگوید یعنی ادعای ارتباط با غیب ندارد؛ چرا که اگر ارتباط با غیب داشته باشد، خبر را با یقین می‌گوید. کسی که از اولیای الهی است و ارتباط با غیب دارد، اخبار از غیب را در جامعه علنی بیان نمی‌کند و ادعای ارتباط با غیب نمی‌کند. اگر کسی ادعای ارتباط با غیب کرد، هرچند ممکن است راست بگوید، ما وظیفه داریم که با او مبارزه کنیم.