درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: کهانت/ مفهوم‌شناسی/

خلاصه جلسه گذشته

بحث درباره مکاسب محرّمه بود که یکی از مصادیق آن، «کهانت» است. کهانت، حرمت تکلیفی و وضعی دارد. در بحث مکاسب محرمه مواردی بحث می‌شود که هم حرمت تکلیفی و هم حرمت وضعی دارند اما مرحوم شیخ انصاری در این بحث مواردی را هم بیان می‌کند که حرمت تکلیفی دارند اما حرمت وضعی ندارند.

اگر در روایات ما وارد شده «الکاهن کالکافر في النّار» باید معنای کهانت دانسته شود. در جلسه گذشته، معنای لغوی کاهن بیان شد که سه قید در آن ملحوظ بود:

1- «القضاء بالغیب» کاهن حکم به غیب می‌کند.[1] کاهن به‌وسیله ارتباط با جن یا شیطان یا ادعای علم به غیب، خبر از گذشته، حال یا آینده افراد می‌دهد.

2- در برخی از کتب لغت، بیان شده که کهانت، صنعت یا حرفه است.[2] کاهن این عمل را پیشه و کار خود قرار داده است. کسی که یک بار خبر از غیب داده باشد، کاهن نیست بلکه کاهن کسی است که شغلش این است که خبر از غیب می‌دهد.

3- حکمی که کاهن می کند، حکم قطعی است نه این‌که با شک و تردید صحبت کند. مثلا می‌گوید که در چند روز آینده به‌یقین فلان اتفاق برای شما می‌افتد.

تعریف اصطلاحی کهانت

اگر به تعاریف بیان‌شده توسط علما دقّت شود، متوجه می‌شوید که این تعاریف، همان تعاریفی است که در کتب لغت بیان شده و توضیحاتی را هم به آن افزوده‌اند.

علامه حلّی می‌گوید: «الكاهن هو الذي له رئيّ من الجنّ يأتيه بالأخبار».[3]

شهید ثانی می‌گوید: «الكهانة- بكسر الكاف- هي عمل يوجب طاعة بعض الجانّ له فيما يأمره به. و هو قريب من السحر أو أخصّ منه».[4]

به همین مقدار از تعاریف اکتفا می‌کنیم و سایر تعاریف را در جزوه عربی مشاهده کنید.

پس از بیان تعاریف نیاز است که درباره مسائلی بحث شود:

1- کاهن چه احکامی دارد و چه فروعی درباره او بیان شده است؟

2- کسانی که به کاهن رجوع می‌کنند، چه احکامی دارند و چه فروعی درباره آن‌ها بیان شده است؟ مثلا پولی که به کاهن می‌دهد چه حکمی دارد؟ آیا مراجعه به کاهن جایز است؟

3- ترتیب‌اثر دادن به صحبت‌های کاهن چه حکمی دارد؟

4- گاهی صحبت‌های کاهن با شرع مخالف است؛ مثلا شرع می‌گوید «الولد للفراش» اما کاهن می‌گوید که این کودک، فرزند این مرد نیست. اگر به این حرف کاهن ترتیب اثر داده شود، آثار زیادی بر آن مترتب است «ترتیب الاثر علی قول الکاهن في ما یخالف الشّرع».

5- «ترتیب الاثر علی قول الکاهن في ما لایخالف الشّرع». مثلا شخصی گمشده‌ای دارد که کاهن می‌گوید در فلان شهر است؛ رفتن به دنبال گمشده، مخالف با شرع نیست.

6- اگر از صحبت‌های کاهن برای حل مشکل استفاده شود، چه حکمی دارد؟

برای بررسی این احکام نیاز است که به تعریف کاهن توجه شود. آیا در روایات از کاهن معنای دیگر غیر از معنای لغوی، اراده شده است؟ مصایق کاهن چیست؟ آیا ائمه (علیهم‌السلام) رجوع به کاهن را امضا کرده‌اند؟ چون در برخی از گزارش‌ها آمده که امام (علیه‌السلام) اجازه داد که کاهن بیاید و نظرش را بیان کند.

منشأ علم

یکی از خصوصیات اسلام این است که منشأ‌های علم را بیان می‌کند. هر یک از ادیان، اعتقاداتی دارند و پیروان آن‌ها بر اساس اعتقادات خود، عمل می‌کنند. خداوند در قرآن مجید و به‌وسیله ائمه (علیهم‌السلام) در روایات، بیان می‌کند که نباید به هر علمی اعتقاد پیدا کنید. نمی‌توان گفت که پدران ما این‌گونه بودند ما هم می‌خواهیم همین‌گونه باشیم ﴿وَجَدْنَا عَلَيهَا آبَاءَنَا﴾.[5] مثل این است که عالم مجتهد دانا باشد اما از جاهل، مسأله بپرسند. باید منشأ علم درست شود و از طریق آیات و روایات باشد. کاهن، انسان را از این طریق صحیح، منحرف می‌کند؛ یعنی می‌گوید: «من با جن ارتباط دارم و فلان اتفاق برای شما می‌افتد». جدای از این‌که آیا این ادعا درست است یا باطل، تفکّر شما را خراب می‌کند؛ یعنی روحیه ولایی که پذیرش حرف خداوند و معصومین بود را متزلزل می‌کند. مراجعه به کاهن، بُعدی انحرافی است و نوعی تزلزل در ایمان است.

بالاخره حرف اثر می‌گذارد؛ وقتی کاهن می‌گوید که این کودک فرزند این مرد نیست، آن شوهر، نسبت به همسر خود، مشکوک می‌شود و میان زن و شوهر، اختلاف به وجود می‌آید. اگر به طلاق هم کشیده نشود، دیگر این مرد نسبت به زن خود اطمینان نخواهد داشت. با حرف کاهن نباید علم از بین برود و علم ما باید به قول خداوند و معصومین (علیه‌السلام) باشد. باید حرف کاهن‌ها را دور ریخت و به آن‌ها ترتیب‌اثر نداد.

برفرض که برخی از اخبار این‌ها درست باشد و مثلا بگوید که چند روز دیگر می‌میری، روایاتی داریم که برخی از کارها مانند صدقه و دعا، دفع بلا می‌کنند.