درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

‌

موضوع: پیشگیری از جرم/ وجوب دفع منکر/ شرایط حسم ماده فساد

خلاصه جلسه قبل: صحبت در علم فقه درباره حسم ماده فساد بود که دلایلی از آیات و روایات را برای آن بیان کردیم. به دلیل عقل رسیدیم که آیا عقل به حسم ماده فساد حکم می‌کند؟ برای استدلال عقلی باید نکاتی مورد توجه باشد: ابتدا باید بدانیم که عقل در کجا حکم می‌کند که ماده فساد باید از بین برود؟ ضابطه‌ای باید تعیین کرد که در کجا باید ماده فساد را از بین برد و با آن مبارزه کرد.

اگر فساد و ضلالت در جامعه وجود یابد، ظلم است؛ زیرا مردم از صراط مستقیم منحرف می‌شوند و به ضلالت کشیده می‌شوند. انحراف و ضلالت هم اقسامی دارد؛ گاهی ضلالت در عقیده است؛ کسی است که مردم را از مسیر صحیح عقایدی منحرف می‌کند. گاهی ضلالت و گمراهی در گناه است و مردم را به گناه تشویق می‌کند؛ مثلا جایی را برای قماربازی ساخته است. همچنین گمراهی می‌تواند در بعد اقتصادی، سیاسی و ... باشد. کسی تبلیغاتی انجام می‌دهد تا مردم نسبت به ولی‌فقیه و عالمان دینی، نظری سوئی پیدا کنند. کسی اقتصاد مردم را فاسد می‌کند تا مردم را به انواع گناهان آلوده کند؛ وقتی فقر در جامعه شیوع یابد، مردم به انواع گناهان آلوده می‌شوند.

برای تعیین محدوده حسم ماده فساد باید به نکاتی توجه نمود:

نکته اول: باید اطمینان پیدا کنیم که این مرکز فساد است. اگر یقین داریم که این خانه، مرکز فساد است، خواه فساد عقیدتی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی یا ... باید با آن مبارزه کنیم. بنابراین نباید مشکوک باشد؛ اگر یقین نداریم و احتمال می‌دهیم که مرکز فساد است، کافی نیست که بگوییم باید ریشه آن را از بین برد؛ زیرا احتمال دارد که افراد بی‌گناه، قربانی شوند. ما نمی‌توانیم با مرکز فساد مشکوک مبارزه کنیم بلکه باید با مرکز فساد مقطوع مبارزه کنیم.

اما اگر محتمل قوی باشد، مثل این‌که احتمال می‌دهیم که می‌خواهند کسی را بکشند، در این صورت هم باید به آن ترتیب اثر داد و آن را تحت کنترل و بررسی قرار داد تا یقین پیدا کنیم. پس باید توجه نمود که باید به اطمینان برسیم و اگر محتمل قوی بود، زمینه اطمینان را فراهم کنیم.

نکته دوم: باید مقدمه حرام را از بین برد. محرماتی مانند قمار، زنا، شرب خمر و ... مقدماتی دارد تا انسان به آن ذی‌المقدمه برسد. مثلا کسی که می‌خواهد فساد اقتصادی ایجاد کند، اعلام می‌کند که مردم برای خرید فلان خودرو، فلان مبلغ را واریز کنند تا در تاریخ مشخصی، خودرو خود را تحویل بگیرند اما پس از جمع‌آوری پول‌ها آن‌ها را برداشته و فرار می‌کند.

ابتدا خود مردم باید مراقب باشند که فریب نخورند و سپس حکومت باید شگردهای ایجاد انواع فساد را بداند و از آن‌ها جلوگیری کند. کسی که می‌خواهد فساد اعتقادی ایجاد کند ابتدا خود را ولایی معرفی می‌کند؛ به‌عنوان محب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) با وهابی‌ها مبارزه می‌کند و در بین مردم محبوب می‌شود و پس‌از مدتی کم‌کم انحراف ایجاد می‌کند. این‌ از جمله شگردهایی است که افراد برای ایجاد فساد عقیده‌ای از آن استفاده می‌کنند. ابتدا اظهار انقلابی‌گری می‌کند اما باطن ندارد تا روزی ضربه خود را بزند. برخی در ظاهر انقلابی هستند اما پس‌از مدتی برمی‌گردند. برخی از رؤسای جمهوری بودند که دست ولی‌فقیه را می‌بوسیدند و اظهار محبت می‌کردند اما پس از مدتی علیه ولایت صحبت کردند. این اظهار محبت برای این است که محبوبیت برای خود ایجاد کنند و زمینه فراهم شود تا به انقلاب و جامعه اسلامی ضربه بزنند. باید راه‌های انحراف را به دست بیاوریم؛ افراد آگاه و بصیر متوجه می‌شوند که مثلا فلانی بیش‌ازحد، سیاسی شده است و اهدافی دارد. افرادی هستند که قبل از انقلاب زندانی بوده‌اند و در جبهه‌ها بوده‌اند، این افراد مشخص است که انقلابی هستند اما برخی افراد که سابقه چندانی ندارند، احتمال دارد که از انقلاب علیه انقلاب استفاده کنند.

دزدی اکنون ممکن است مانند گذشته نباشد. آفتابه‌دزد است که چیزهای جزئی می‌دزدد اما برخی فکر و اعتقاد شما را می‌دزدند؛ اقتصاد و فرهنگ شما را نابود می‌کنند. فرهنگ غرب که فرهنگ خوش‌گذرانی، عیش‌ونوش و ... است، باعث می‌شود که افراد اهل جبهه و جنگ نباشند و غیرت دینی نداشته باشند تا با فساد اقتصادی و سیاسی مبارزه کنند. تجمل‌گرایی باعث نابودی غیرت دینی می‌شود و افراد تجل‌گرا حامی ولایت و اسلام نخواهند بود و بی‌تفاوت می‌شوند.

نکته سوم: مبارزه با فساد، مراتبی دارد؛ مثلا اگر کتاب مضلی وجود دارد که در فضای مجازی پخش شده، شما اگر صدها مورد از آن را نابود کنید بازهم در فضای مجازی موجود است و قلع ماده فساد محقق نمی‌شود. در مکاسب محرمه خواندید که حفظ کتب ظلال حرام است و باید آن را نابود کرد اما این بحث در فضای مجازی کاربردی ندارد بلکه مبارزه با آن به این است که به شبهات آن پاسخ بگویید؛ ازاین‌رو علما و بزرگان ما باید با فضای مجازی آشنا باشند. اکثر انواع فسادها اکنون در فضای مجازی محقق می‌شود؛ پس باید در همین فضای مجازی با آن‌ها مبارزه کرد. «جهاد تبیینی» که مقام معظم رهبری می‌فرماید، یکی از مهم‌ترین مصادیقش همین است که با فساد در فضای مجازی مبارزه کرد.