درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: پیشگیری از جرم/ مقدمه/ اهمیت پیشگیری از جرم

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در علم فقه درباره پیشگیری از جرم بود. این بحث را در آیات قرآن بیان کردیم و آیاتی را خواندیم که دلالت داشت این بحث اهمیت فراوانی دارد.

آیاتی دیگر

﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ﴾.[1]

﴿وَ إِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيفْسِدَ فِيهَا وَ يهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لَا يحِبُّ الْفَسَادَ﴾.[2]

این دو آیه درباره حکومت صالحان و حکومت فاسدان است. حکومت صالحان این‌گونه است که اگر قدرت یابند نماز به‌پا می‌دارند، زکات می‌پردازند و به محرومان رسیدگی می‌کنند و امر به معروف و نهی از منکر انجام می‌دهند.

نکته اول: صالحان خود نماز می‌خوانند پس اقامه نماز به این معنا است که جامعه را به‌گونه‌ای تربیت می‌کنند که همه نماز را اقامه کنند و نمازخوان شوند «أَقَامُوا الصَّلَاةَ» نه این‌که «یُقیمُوا الصَّلَاةَ». از تعبیر «حکومت صالحان» معلوم می‌شود که معنایش این نیست که من حاکم اسلامی به تنهایی اقامه نماز کنم، یعنی مردم را تشویق به نماز، زکات و امر به معروف و نهی از منکر کنیم بلکه حکومت و جمع باید این حرکت را انجام دهد.

نکته دوم: اگر قدرت داشته باشیم می‌توانیم این کارها را به‌خوبی انجام دهیم ﴿إِنْ مَكَّنَّاهُمْ﴾. اگر قدرت نباشد، امر به معروف خیلی سخت می‌شود.

نکته سوم: اگر قدرت و حکومت داشتید فقط به یک جنبه‌ توجه نداشته باشید که مثلا به جنبه معنوی توجه کنید اما جنبه مادی را فراموش کنید یا به جنبه مادی توجه کنید و از جنبه معنوی غافل شوید. وقتی حکومت صالحان تشکیل شد، وظیفه دارید که بُعد مادی و معنوی را هماهنگ با هم پیش ببرید. زمینه نماز جماعت و عبادت‌ها را فراهم کنید و سراغ محرومین هم بروید. بعد معنوی و مادی را باهم پیش ببرید تا حکومت بتواند به وظایف خود عمل کند.

نکته چهارم: در هر جایی که قدرت یافتید، در هر سرزمین و کشوری یا پست و مقامی که باشید کار خود را انجام دهید. امام‌جمعه قدرتمند کسی است که هر دو جبنه را باهم پیش ببرد؛ هم مردم را در جنبه معنوی و تقرب به خداوند پیش‌ ببرد و هم در جنبه معنوی به فقرا رسیدگی کند. هر مسئول و مدیری باید در حد توان خود این‌گونه باشد.

اگر می‌خواهید حکومت پایداری داشته باشید این دو بعد را باهم پیش ببرید اما اگر یکی را انجام دهید و دیگری را فراموش کنید، زمین می‌خورید. «مَنْ لا مَعاشَ لَهُ لا مَعادَ لَهُ» در هر صورت، مردم وابسته به مسائل مادی هستند و باید نیاز مالیشان برطرف شود.

نکته پنجم: باید توجه داشت که تمام قدرت‌ها مربوط خداوند است. فکر نکنید شما قدرت دارید و انقلاب کردید بلکه این موفقیت متعلق به خدا است. خداوند است که به شما این نیرو و تأثیر را داده که مردم به سخنان شما گوش دهند. اگر مردم با شما خوب هستند قدردان باشید و بدانید که لطف پروردگار است. ﴿إِنْ مَكَّنَّاهُمْ﴾ یعنی ما به شما قدرت دادیم. از همین رو بود که مرحوم امام خمینی مکرر می‌فرمود که «خداوند این وسایل را فراهم نموده است». شما هم باید به بهترین وضع از این قدرت استفاده کنید و مردم را از نظر مادی و معنوی تأمین کنید.

نکته ششم: اگر می‌خواهید حکومت پایدار صالحان را تشکیل دهید ابتدا باید رابطه شما با خداوند قوی باشد. ﴿أَقَامُوا الصَّلَاةَ﴾.

نکته هفتم: باید بصیرت و آگاهی مردم را بالا برد ﴿أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ﴾. این‌که مقام معظّم رهبری مکرر می‌فرماید «بصیرت»، خیلی مهم است. بعد از آن‌که بعد معنوی و مادی مردم را تقویت کردید، به مردم بصیرت و آگاهی دهید که چه چیزهایی خلاف است و برای مصلحت خود آن‌ها می‌گویید که این کار انجام نشود. اگر درباره حجاب صحبت می‌کنیم به سود دختران شما است؛ زیرا اگر فساد جامعه را فراگیرد، دختر و همسر شما محفوظ نمی‌ماند. اگر به مردم آگاهی داده نشود، هر دو بُعد مادی و معنوی، آسیب می‌بیند.

مجموع این اعمال برای این است که جلوی فساد گرفته شود، حکومت اسلامی باید جلوی فساد را بگیرد. زبانش باز است و می‌تواند بازخواست کند که چرا خلاف کردی؟ چرا رشوه گرفتی؟ چرا دروغ گفتی؟ چرا خیانت کردی؟ وقتی مسائل مادی و معنوی برای افراد فراهم بود، زبان باز است که از افراد پرسیده شود چرا خلاف کرده است اما اگر کسی گرسنه است نمی‌توانی او را مدام نصیحت کنی. اگر او را نصیحت کنی بیشتر ناراحت می‌شود و می‌گوید: «خودت داری و از ما خبر نداری».

در مقابل حکومت صالحان، حکومت فاسدان قرار دارد ﴿وَ إِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيفْسِدَ فِيهَا وَ يهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لَا يحِبُّ الْفَسَادَ﴾.[3] هرچند ممکن است به نام مصلح بر سر کار بیایند اما مفسد هستند. این افراد هم مسائل مالی را نابود می‌کنند و هم نسل مردم را از بین می‌برند. هزاران سقط جنین در سال، که در جمهوری اسلامی هم وجود دارد، از بین بردن نسل است. آمریکا، اسرائیل و ... که در کشورها جنگ به راه می‌اندازند، نسل‌ها را از بین می‌برند.

﴿الْحَرْثَ﴾ به معنای کشاورزی است؛ درآمد مردم در گذشته از راه کشاورزی بود. فاسدان اگر حاکم شوند، کشاورزی را از بین می‌برند. البته برخی از مفسرین آن را به همسر تعبیر کرده‌اند زیرا در قرآن آمده ﴿نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ﴾[4] . ممکن است هر دو موردنظر باشد یعنی هم کشاورزی و هم زنان را نابود می‌کنند. با بی‌حجابی و بی‌عفتی به نام آزادی زنان که در جامعه رواج داده‌اند باعث نابودی زنان می‌شوند. در سرزمین‌هایی مانند میانمار انسان‌های زیادی کشته می‌شوند و نسل‌کشتی اتفاق می‌افتد اما سازمان ملل سکوت می‌کند. زنان وسیله‌ای برای تجارت و لذت بردن شده‌اند.

﴿و َمِنَ النَّاسِ مَنْ يعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يشْهِدُ اللَّهَ عَلَى مَا فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ﴾ ﴿وَ إِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيفْسِدَ فِيهَا وَ يهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لَا يحِبُّ الْفَسَادَ﴾،[5] کسانی که زیاد وعده می‌دهند اما به وعده‌هایشان عمل نمی‌کنند منافقانی هستند که قدرت را به دست می‌گیرند تا وضعیت اقتصادی و نسل مردم را از بین ببرند.

وظیفه حکومت اسلامی است که جلوی جرم و فساد را بگیرد و هیچ‌وقت هم دیر نیست، هرگاه تصمیم گرفتید که این حرکت‌ها را به‌خوبی انجام دهید، یقینا موفق می‌شوید ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يغَيرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يغَيرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾[6] شما در بعد معنوی و مادی خود تغییر ایجاد کنید یقین بدانید که تغییر برای شما حاصل می‌شود و ان‌شاء‌الله موفق خواهید بود.