درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: پیشگیری از جرم/ مقدمه/ اهمیت پیشگیری از جرم

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در علم فقه درباره پیشگیری از جرم در آیات قرآن کریم بود. آیاتی از قرآن کریم دلالت دارد که پیشگیری از جرم، اهمیت بسیاری دارد.

آیه‌ای دیگر

﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا وَ لَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَيتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ يأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَينَةٍ وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيئًا وَ يجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيرًا كَثِيرًا﴾.[1]

یکی از چیزهایی که باعث اختلاف در خانواده می‌شود، رعایت نکردن حقوق زن است. بسیاری از طلاق‌ها و اختلاف‌ها برای این است که برخی از مردان، حقوق زنان را رعایت نمی‌کنند.

گاهی ورثه میّت به زنی که شوهرش مرده می‌گویند که نباید شوهر دیگری اختیار کنی. یکی از علت‌های این کار ممکن است این باشد که اگر زن، ازدواج مجدّد کند، ممکن است بچه‌دار شود و بچه‌های جدید هم از زن ارث ببرند لذا بچه‌های شوهر سابق نمی‌گذارند که مادرشان ازدواج کند تا ارث بیشتری ببرند. مورد دیگری که حقوق زن پایمال می‌شود این است که شوهر، مهر زن را نمی‌دهد یا اگر داده می‌خواهد آن را پس بگیرد. گرفتن دارایی‌های زن باعث اختلاف در خانواده می‌شود. اگر زن با میل خود به شوهرش مالی می‌دهد اشکالی ندارد اما مرد حق ندارد با اکراه و سروصدا اموال زن را از او بگیرد. درست نیست که مرد توقع داشته باشد که زن هرچه دارد را به او بدهد.

در این آیه خداوند می‌فرماید: ارث بردن از زن اشکالی ندارد اما این ارث بردن به زور نباشد (که مثلا حق ازدواج مجدد نداشته باشد یا به زور از او گرفته شود). به زن‌ها فشار نیاورید تا برخی از چیزهایی مانند مهر را که به آن‌ها داده‌اید بگیرید مگر این‌که فاحشه آشکاری داشته باشند.

در ادامه دستور داده می‌شود که باید با زن‌ها رفتار خوبی داشت. یکی از مشکلات زناشویی این است که برخی از مردان در ابتدای زندگی علاقه زیادی به همسرش دارد اما در سال‌های بعد، علاقه او به همسرش کم می‌شود. ابتدا که زندگی سختی داشت و وضع اقتصادی مناسبی نداشت به همسرش علاقه زیادی داشت اما اکنون که به پست و مقامی رسیده است،‌ حوصله این زن را ندارد، پس به او بی‌اعتنایی می‌کند. این رفتار باعث اختلاف می‌شود.

﴿فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيئًا وَ يجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيرًا كَثِيرًا﴾ قرآن کریم دستور می‌دهد که رفتارتان همیشه با همسرتان خوب باشد و با محبت با آن‌ها رفتار کنید. اگر بعد از سال‌ها خیلی از او خوشتان نمی‌آید بدانید که این زن برای شما زحمت کشیده پس به او محبت کنید. ممکن است خیلی از او خوشتان نیاید اما خیر کثیری در آن است. خانم‌هایی را که عمری برای شما زحمت کشیده‌اند رها نکنید.

ممکن است چیزی از نظر شما خوب نباشد اما از نظر خداوند، خیر کثیر است. نباید فقط به هوای نفسانی خود توجه کنید. خیر خداوند در این است که بعد از سال‌ها با همین زنی که زحمت کشیده اما اکنون زیبایی خود را از دست داده زندگی کنید و بامحبت باشید. هرچند در دل به او علاقه ندارید اما در زبان اظهار محبت کنید.

در این آیه به چند نکته اشاره شده که همه برای پیشگیری از جرم است. نکته اول این است که اگر می‌خواهید اختلاف‌ها و طلاق‌ها کم شود، حقوق زن‌ها را رعایت کنید. نکته دوم آن است که باید به زن‌ها اظهار علاقه کنید تا زندگی از هم نپاشد. اگر زندگی به هم بخورد، فساد در جامعه ایجاد می‌شود.

آیه‌ای دیگر

﴿يا أَيهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾.[2]

همه عبادت‌هایی که برای پروردگار تمام موجودات انجام می‌شود برای این است که تقوا داشته باشید. ﴿إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَرِ﴾[3] نماز برای این است که مرتکب منکر و گناهی نشوید. اگر «الصوم جُنّة من النار» روزه سپر آتش جهنم است برای این است که انسانی که روزه می‌گیرد، گناه انجام نمی‌دهد یا کمتر مرتکب گناه می‌شود. همه ادیان آسمانی برای همین است؛ یعنی پیامبران آمده‌اند و برنامه‌هایی را برای ما آورده‌اند تا ما را از گناه بازدارند.

بر اساس این آیه، عبادت مقدمه تقوا است؛ برای این است که به فساد و گناه نزدیک نشوید. زیارت حج و پیاده‌روی اربعین برای این است که قلب شما نسبت به ایمان و تقوا زیاد شود. وقتی انسان‌ باتقوا شود، فساد در جامعه کم می‌شود. تقوا معنایش این است که نگذارید گناه در جامعه محقق شود.

﴿لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ معلوم نیست که این نمازهای ما به تقوا منتهی شود، شاید این نماز باعث شود که من گناه نکنم. مسئله اصلی برای انسان این است که گناه، جرم و خلاف نکند. نماز شب برای این است که ترمز انسان باشد تا حق مردم را پایمال نکند. گریه بر امام حسین (علیه‌السلام) برای این است که گناه نکنیم. پس معلوم می‌شود یکی از مسائلی که باید در جامعه پیگیری شود، پیشگیری از گناه است.