درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: پیشگیری از جرم/ مقدمه/ اهمیت پیشگیری از جرم

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در علم فقه درباره پیشگیری از جرم بود. پیشگری از جرم را در آیات قرآن کریم بررسی کردیم. آیا در آیات قرآن مواردی وجود دارد که بیان‌کننده پیشگیری از جرم باشد یا این‌که فقط مجازات جرایم و گناهان ذکر شده است؟ به نظر ما در قرآن کریم، بحث از پیشگیری از جرم بیشتر از مجازات مجرم وجود دارد. مجازات مجرم‌ها هم برای همین پیشگیری است؛ اگر می‌فرماید: ﴿الزَّانِيةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ﴾[1] برای این است که کسی جرم زنا را مرتکب نشود. اگر می‌فرماید: ﴿وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيدِيهُمَا﴾[2] برای این است که دزدی پیدا نشود. فلسفه مجازات‌ها در قرآن این نیست که از مجرم انتقام گرفته شود بلکه برای این است که جامعه از گناه مصون باشد؛ ﴿وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾[3] برای این نیست که تنها جان قاتل گرفته شود بلکه برای این است که جامعه، حیات داشته باشد و قتلی در جامعه تکرار نشود. گاهی شخصی را در انظار مردم شلاق می‌زنند تا مردم ببینند و کسی مرتکب جرم نشود.

آیه‌ای دیگر

﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَيسَ عَلَيكُمْ وَلَا عَلَيهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يبَينُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾.[4]

در این آیه شریفه، خداوند خطاب به کسانی که می‌خواهند مؤمن باشند می‌فرماید: یکی از راه‌کارهای رسیدن به ایمان این است که مؤمن باید توجه و التفات داشته باشد و کارهایش بر اساس برنامه باشد؛ باید با حکمت، علم و آگاهی زندگی کند. برای داشتن زندگی با حکمت یکی از کارها این است که مراقب بود در سه نوبت فرزندان و خادمان، وارد اتاق خصوصی شما نشوند. زن و شوهرها اتاق مخصوص به خود داشته باشند. اگر فرزندان و خادمان در این سه نوبت بخواهند وارد اتاق بشوند باید در بزنند و اجازه بگیرند. خداوند متعال چه زیبا برنامه زندگی انسان را ترسیم می‌کند!

این سه وقت شامل این زمان‌ها است: ۱- قبل از نماز صبح پس از ظهر که برای استراحت لباس‌های خود را در می‌آورید پس از نماز عشا که می‌خواهید بخوابید. در این سه زمان، اتاق خواب، عورت شما است و زن و شوهر باید باهم باشند، از هم لذت ببرند و آرامش داشته باشند. در غیر از این سه وقت اشکالی ندارد که بچه‌ها در کنار پدر و مادر باشند و به هم محبت کنند.

دستور خداوند است که فرزندان در اتاق خواب همسران نیایند تا آرامش داشته باشند و لذت شرعی ببرند. زن و مردی که آرامش داشته باشند، در جامعه فساد نمی‌کنند.

﴿كَذَلِكَ يبَينُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾ این‌گونه خداوند آیات و دستورهایش را برای شما بیان می‌کند و دستورهای خداوند از روی حکمت و علم است. علم و حکمت خداوند اقتضا می‌کند که این دستور را به شما بدهد.

انسان از کودکی تربیت می‌شود لذا والدین باید فرزند خود را از کودکی تربیت کنند تا در آینده بی‌حیا نشوند و اهل فحشا نباشند. از این آیه استفاده می‌شود که اگر والدین فرزندان خود را خوب تربیت کنند جامعه سالمی خواهیم داشت، رستگاری در جامعه فراوان می‌شود و فساد کم می‌شود.

﴿لَمْ يبْلُغُوا الْحُلُمَ﴾ یعنی بچه‌ها را تا کوچک هستند درست تربیت کنید؛ اگر دبستان‌های ما اصلاح شود، مملکت ما اصلاح می‌شود اما اگر در دبستان تربیت نشوند در دانشگاه نمی‌توانید و جلو شما می‌ایستند. آنچه پدران و مادران شما در کودکی به شما یاد دادند به‌خوبی در ذهن شما مانده است. مادرتان شما را به روضه اباعبدالله برد، گریه کرد و شما یاد گرفتید، پدرت به سینه می‌زد شما یاد گرفتی و محب اهل‌بیت شدی.

اسلام دین کامل و جامعی است و برای ابعاد مختلف زندگی انسان برنامه دارد. این برنامه‌ها گاهی در مسائل کلی و گاهی در مسائل جزئی است.

محوریت نماز

نکته دیگری که از این آیه برداشت می‌شود این است که مسائلتان را مربوط به نماز کنید. زمان‌هایی که خداوند در این آیه مطرح کرده است با ومحوریت نماز است. باید به نماز اهمیّت داد؛ ادارات ما باید هنگام نماز، تعطیل باشند. در حکومت جمهوری اسلامی معنایی ندارد که هنگام نماز، اداره‌ها مشغول به کار باشند. در جمهوری اسلامی باید وقت‌ها با نماز تنظیم شود. اگر می‌خواهید بعداز ظهر کار کنید اشکالی ندارد اما هنگام نماز مردم را به اداره‌ها نکشانید. این خلاف دستور اسلام است. برنامه اسلام این است که برنامه‌های خود را تا قبل از نماز ظهر انجام دهید و بعد از آن استراحت کنید و از زندگی لذت ببرید؛ زندگی برای این نیست که همیشه در رنج و عذاب باشید.

این برنامه خداوند برای انسان است که زندگی را باید بر اساس نماز برنامه‌ریزی کرد. این برنامه با تأکید بیان شده است ﴿لِيسْتَأْذِنْكُمُ﴾ لام در آن برای تأکید است؛ یعنی تعارف نکنید و نگذارید که بچه‌ها وارد اتاق خواب شما شوند. بچه‌ها باید بدانند که در زمان‌های خاص همسران، وارد اتاق خواب نشوند.

نماز و آثار نماز مانند ﴿إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ﴾،[5] «الصلاة معراج المؤمن» و «الصلاة قربان کل تقي» باعث می‌شود که شما با خدا ارتباط برقرار کنید و در جامعه گناه نکنید.

این آیات دلالت دارند که باید از جرم پیشگری کرد نه این‌که فقط مجرم مجازات شود. برخی می‌گویند: «ما وظیفه نداریم که مردم را به بهشت ببریم» درحالی‌که ما وظیفه داریم راه بهشت و زمینه آن را برای مردم فراهم کنیم و آن‌ها را به بهشت راهنمایی کنیم. این وظیفه‌ای است که خداوند برای ما مشخص کرده است.