درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: پیشگیری از جرم/ مقدمه/ اهمیت پیشگیری از جرم

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در علم فقه درباره اهمیت پیشگیری از جرم در آیات قرآن بود.

آیه‌ای دیگر

﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يصْنَعُونَ﴾.[1]

اگر می‌خواهید مؤمن باشید یکی از شرایط ایمان و خصوصیات مؤمن آن است که نگاه را فرومی‌برد و دامان خود را پاک نگه می‌دارد. این برای این است که فساد و زنا در جامعه محقق نشود. خداوندی که برای زنا و لواط حدی تعیین کرده، قبل از آن دستور به پیشگیری و حفظ چشم و دامن داده است.

در آیه بعد می‌فرماید: ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ﴾[2] زنان مؤمن هم چشمان خود را بپوشانند و دامانشان را پاک نگه دارند.

قرآن مجید برای حفظ جامعه از فساد، این دستورها را می‌فرماید. بر اساس این آیات، نگاه، مقدمه فساد است؛ پس برای پیشگیری از جرم، دستور به نگاه نکردن داده شده است.

﴿وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ﴾ یعنی زن‌ها زینت‌های خود را اظهار نکنند، زیبایی خود را در معرض قرار ندهند تا مردم به آن‌ها توجه کنند. اظهار نکردن زینت برای این است که جرم و جنایت در خارج محقق نشود.

﴿إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا﴾ مگر مقداری مثل دست‌ها تا مچ که چاره‌ای ندارند و آن هم مشروط به این‌که زینتی نداشته باشد.

﴿وَلْيضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيوبِهِنَّ﴾ مقنعه هم سر کنند؛ مقنعه‌ای که سر، گردن و سینه‌هایشان را بپوشاند.

﴿وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ﴾ زینت‌ را جز برای همسران، محارم و مواردی که در آیه بیان شده اظهار نکنند. زینت در اسلام خوب است اما برای همسر و محرم نه برای نامحرم.

﴿غَيرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ﴾ یعنی زنان باید خود را از مردان نامحرم حفظ کنند مگر کسانی که صاحب عقل نیستند یا شهوت ندارند و خطر فساد در آن‌ها نیست.

﴿وَلَا يضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيعْلَمَ مَا يخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ﴾ در زمان‌های گذشته زن‌ها برای این‌که حشرات روی پای آن‌ها ننشینند، خلخال به پا می‌بستند. کم‌کم خلخال تبدیل به وسیله زینتی برای زن‌ها شد. خداوند می‌فرماید: پاهای خود را به زمین نکوبید تا خلخال صدا دهد و دیگران متوجه شما شوند. صدای خلخال باعث می‌شود که مردها به شما زن‌ها توجه کنند.

﴿وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ مردم توجه به این دستورات ندارند، اگر متوجه نبودید و گاهی خلاف کردید، توبه کنید و تصمیم بگیرید که دیگر آن را تکرار نکنید.

امام باقر (علیه‌السلام) درباره شأن نزول آیه می‌فرماید: زنی که حجاب مناسبی نداشت و روسری‌اش را پشت گوش انداخته بود در مدینه رد می‌شد و جوانی از انصار، چشمش به او افتاد. تمام حواس جوان به زن بود به‌گونه‌ای که به اطراف خود توجه‌ای نداشت که ناگاه صورتش به استخوان یا شیشه‌ای که در دیوار خانه‌ای بود برخورد کرد و خون‌ریزی کرد به‌گونه‌ای که خون بر سینه و لباسش ریخت. جوان خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفت و این آیه نازل شد.[3]

فساد در جامعه باعث می‌شود که انسان به صلاح و رستگاری نرسد.

امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ أَوَّلُ نَظْرَةٍ فَلَا تُتْبِعُوهَا وَ احْذَرُوا الْفِتْنَة».[4] از اولین نگاه به زنان پرهیز کنید و از آن تبعیت نکنید و از فتنه برحذر باشید.

هم وظیفه زن و هم وظیفه مرد است که چشم خود را بپوشاند. جامعه اسلامی هم باید این زمینه را فراهم کند که زن‌ها و مردها محفوظ بمانند. این آیات دلالت دارند که باید زمینه فساد را از بین برد و نگذاریم که زمینه فساد در خارج محقق شود نه این‌که بگذاریم فساد و جرم موجود شود و سپس با آن مبارزه کنیم. نمی‌توان برای زنا و لواط، حد جاری کنیم اما بی‌حجابی در جامعه وجود داشته باشد بلکه باید زمینه‌های این گناهان را هم از بین برد تا بتوان با آن مبارزه کرد. مردان، تمایلات و کشش دارند و بی‌حجابی آن‌ها را به فساد می‌کشد. کسی که می‌خواهد بر زنا حد جاری کند باید قبلش جامعه را درست کند سپس اگر کسی خلاف کرد به او بگوید چرا مرتکب فساد شدی؛ به عبارت دیگر، باید مجازات‌ها بعد از پیشگیری تحقق یابد.

آیه‌ای دیگر

﴿وَأَنْكِحُوا الْأَيامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يكُونُوا فُقَرَاءَ يغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾.[5]

«وَأَنْكِحُوا» صیغه امر است؛ خداوند متعال امر به ازدواج می‌کند با زنانی که شوهر ندارند و مجرد هستند. این امر شارع که دلالت بر وجوب یا استحباب تأکیدی دارد برای این است که فساد در جامعه کم شود.

«وَالصَّالِحِينَ» اگر می‌خواهید صالح باشید راهش این است که ازدواج کنید.

﴿إِنْ يكُونُوا فُقَرَاءَ يغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ اگر فقیر هم باشید خداوند به شما کمک می‌کند.

خطاب خداوند به همه مردم است که ای مردم! باید این سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را احیا کنید. در روایات وارده شده: کسی که وسایل ازدواج داماد و عروسی را فراهم کند در سایه عرش الهی است. وظیفه پدران و مادران است که زمینه ازدواج فرزندان خود را زود فراهم کنند و از گناه حفظ کنند. روایت است اگر فرزندی به سن ازدواج برسند و والدین او را ازدواج ندهند در گناهانی که فرزند انجام می‌دهد شریک هستند.

در دین مسیحیت، ازدواج نکردن، ارزش است؛ به همین خاطر است که راهبان مسیحی ازدواج نمی‌کنند اما در دین اسلام، ازدواج کردن ارزش است تا جامعه از گناه و فساد محفوظ باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِينِهِ»[6] نصف دین با ازدواج حفظ می‌شود. در برخی از روایات هم وارد شده که دوسوم دینش حفظ می‌شود.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيهَا وَجَعَلَ بَينَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يتَفَكَّرُونَ﴾.[7]

بنابراین ﴿وَأَنْكِحُوا الْأَيامَى مِنْكُمْ﴾ وظیفه یک نفر نیست بلکه همه مردم وظیفه دارند وسایل ازدواج جوانان را فراهم کنند. باید حرکتی جهادی و انقلابی در جامعه به وجود بیاید و همه مردم دست به کار شوند تا زمینه ازدواج جوانان فراهم شود. تنها وظیفه پدران و مادران نیست بلکه کسی که فرزندی ندارد هم وظیفه دارد وسایل ازدواج جوانان را فراهم کند. معنای آیه این نیست که توصیه و نصیحت به ازدواج کنید بلکه باید دست به کار شد و کاری کرد؛ با شعار دادن و حرف زدن، کار دست نمی‌شود بلکه همه باید کمک کنند تا این کار عملی شود. از همین رو است که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) جوانی را که استمناء می‌کرد ابتدا مقداری تعزیر کرد و سپس وسیله ازدواج او را فراهم نمود و مخارج ازدواج او را پرداخت کرد.

وجود جهیزیه ضروری نیست بلکه مهم این است که ارتباط میان پسر و دختر در جامعه به‌صورت محرم باشد. همچون گذشته ابتدا زندگی را در منزل پدر و مادر خود شروع کنند.