درس تمهید القواعد استاد اسحاق‌نیا

موضوع: حصول ملکه ادراکات حسی

ثم انّ هاهنا تحقيقاً يحتاج إلى مزيد بيان يحتوي على اسرار جليلة انَّما يدرك بعد تلطيف من السرِّ و تصفية للقلب، و هو، ان للإنسان وراء هذه الإدراكات الظاهرة و الباطنة المتعارفة، نوعاً آخر من الإدراكات غير المعتاد، نسبته إلى هذه الإدراكات، نسبة الجنس‌ إلى حصصه النوعيَّة، فإنها صور تنوعاته، و هو إدراكه ما يدرك بحقيقته المطلقة، و سرُّه الخفي من حيث تجلِّيها المستجن فيه المتعيّن من اطلاق الحق الذاتي باستعداده الكلّى الذي به قَبِل حصَّته الخاصّة من مطلق الوجود، و ذلك التعيُّن في الحقيقة، هو الوصف اللازم‌ لصورة معلوميَّة الشي‌ء للحق ازلًا، إذ هو المعيّن للنسبة العلميَّة المستتبعة لنسبة الإرادة التي انما يضاف إليها التوجه الايجادى من بين الممكنات، طلباً لإيجاد المراد، و هو الشي‌ء المشار إليه بقوله تعالى: «إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْ‌ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ‌ فَيَكُونُ».

ثمَّ، لما كان التوجُّه الايجادى الإلهي من الحق المطلق، انما يتعيَّن و يتقيَّد (يتعدَّد- خ)، باستعداد المتوجِّه إليه، فيقال: انَّه مصاحب لكل موجود، و بهذا الاعتبار يتصوَّر نسبة معيّة الحق للأشياء،- و حيثيَّة قيّوميَّة (و حقيقة قيّوميَّته- خ ل) إذ هو سبب وجود ذلك الموجود و المبقى له، المسمّى بالمدد الوجودي فانّه من حيث ذلك التوجه و التجلي يصل إليه المدد من الحق بالوجود المبقى له، و من حيث ذلك ايضاً يتشوّق إلى طلب الحق و معرفته و التقرّب إليه، لولاه لم يصحّ و لم يثبت له مناسبة يقتضي الارتباط بين الممكن من حيث هو ممكن، و بين الحق من حيث هو واجب.

در ادامه بیان تحقیق شارح در حصول ملکه ی ادراک حسی مطلب هفتمی اضافه می شود

مطلب هفتم: بنا بر آنچه عرفا در علم الاسماء گفته اند ( علم الاسماء مبحث اسماء و صفات در عرفان است که بحث مهم و گسترده ای است لذا علم مستقلی شمرده شده است) حاجی سبزواری در حواشی شرح منظومه فرموده اند: اسماء الهی است که در عالم حکومت می کنند و کل عالم محدوده حکومت اسمآء الهی است و این حکومت نیز تکوینی و وجودی است بحث های علومی که حقیقی اند مانند عرفان پیرامون حقیقت و واقعیت است و تکوینی است نه اعتباری و قراردادی حاکم وجودی در عالم اسماء الهی اند لذا عرفا اسماء را ارباب و مربی وجودات می دانند تربیت هم وجودی و تکوینی است یعنی مقوم موجودات اند عرفا اسماء الهی را واسطه ذات واحد و ممکنات کثیره می دانند اسمآء رابط اند زیرا بنا بر قاعده « الواحد لایصدر منه الا الواحد » چطور می شود ذات واحد به وحدت حقیقیه منشأ ممکنات کثیره شده است؟

عرفا رابط را در این بین اسماء و صفات می دانند یعنی ذات واحد حقیقی به واسطه اسمآء و صفات منشاء ممکنات کثیره شده است و در این بین 4 اسم را عرفا امهات و کلیات اسماء می دانند که در این آیه شریفه « هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بکل شیئ قدیر » بیان شده است یعنی تمام اسماء تحت پوشش این 4 اسم اند زیرا خود اسماء مراتب دارند

    1. عالم علم یا اعیان ثابته: این عالم مقدم است و قبل از تحقق موجودات در خارج در وعاء علم حق تعالی به صورت اعیان ثابته تحقق داشتند منطقه حکومت 2 تا از این 4 اسم عالم عِلو و علم و غیب است؛

    • اول

    • باطن

    2. عالم عین: یا همان خارج است که دو اسم دیگر در آن حکومت می کنند؛

    • آخر

    • ظاهر

زیرا عالم خارج متأخر است و عالم شهادت است و موجودات این عالم موجود به ایجاد ذات و باقی به ابقاء ذات اند لذا ظاهر و مشهود اند برخلاف موجودات عالم عِلو و علم که موجود به وجود ذات اند و مخفی می باشند و در غیب ذات اند.

تحقیق مصنف: خلاصه این که؛

ورای عقل طوری دارد انسان    کزو حاصل شود اسرار پنهان

به گونه ای که آیت الله جوادی هم حاشیه دارند و با این تحقیق مصنف 3 مطلب روشن می شود؛

    1. معنای معیت قیومی حق با ممکنات

    2. معرفت سرّیه و یا ادراک شهودی که فوق ادراک حسی و خیالی و عقلی است

    3. سرّ اشراق موجودات به حق تعالی و انسان ها به خدا و عباد به مولی است

تحقیق: همان طور که از دو آیه قرآن استفاده می شود بر وجود خارجی ممکنات 3 مرتبه بر حسب تحلیل عقل سبقت گرفته است که اگر از بالا به پایین اشاره کنیم؛

    • به مرتبه اول با کلمه "شیئ" اشاره شده است

    • به مرتبه دوم با کلمه "اراد" یا "اردناه"

    • و به مرتبه سوم با کلمه امر "کُن"

    • به مرتبه چهارم هم با کلمه "یکون"

فرق: بین 3 مرتبه با چهارمی در این است که در 3 مرتبه موجودات امتیاز عینی و خارجی دارند زیرا موجودات در خارج به ایجاد حق تعالی موجود و به ابقای حق تعالی باقی اند اما در آن 3 مرتبه موجودات امتیاز عینی ندارند بلکه موجود به وجود حق و باقی به بقای حق تعالی اند.

مرتبه اول: این مرتبه اعیان ثابته است که هر عین ثابتی یک استعداد و ظرفیتی و قابلیتی دارد و شیئ اشاره به عین ثابت دارد در این مرتبه حق تعالی به صورت اعیان ثابته متجلی است با استعدادی که اعیان ثابته مخصوص خود دارد و همین اعیان ثابته ملاک علم ازلی تفصیلی حق تعالی اند زیرا خدا یک مرتبه که به موجودات علم ندارد؛ « اذ یُکشف الاشیاء له مرّاة » خدا چندین مرتبه به ممکنات علم دارد یک علم هم در مرتبه احدیت دارد که به آن علم اجمالی در عین کشف تفصیلی گویند و اثبات آن؛

    1. به نظر ملا صدرا از راه قاعده «بسیط الحقیقة کل الاشیاء و لیس بشیئ منها» است

    2. و به نظر علامه طباطبایی از راه اطلاق ذاتی اثبات می شود

اعیان ثابته ملاک علم ذاتی تفصیلی ازلی حق اند و ذاتی یعنی اعیان ثابته موجود به وجود ذات اند و نه ایجاد ذات یعنی مصداقا و وجودا و خارجا عین ذات اند و امتیازشان به مفهوم و تعین است و شیئ به این مرتبه اشاره دارد.

مرتبه دوم: بعد "اذا اراد" در این مرتبه است که مراد حق تعالی قرار می گیرد یعنی پس از این که عین ثابت ممکن در مرتبه علم ذاتی ازلی تفصیلی تحقق داشت مراد حق قرار می گیرد مثلا عین ثابت انسان در علم ثابت ازلی تفصیلی حق تعالی است بعد در میان دیگر مرادات خدا مراد واقع می شود

مرتبه سوم: در این مرتبه خطاب ایجادی به آن متوجه می گردد و مخاطب خطاب کُن می شود و در این صورت این توجه ایجادی باعث تحقق در خارج می شود و "فیکون" که مرتبه چهارم است.

تجلی ای که حق تعالی در قیافه اعیان ثابته دارد که در مرتبه علم حق تعالی در متجلی به صورت اعیان ثابته است با استعداداتی که دارد و آن توجه ایجادی که در مرتبه سوم به اعیان ثابته می شود با این توجه ایجادی سرّ معیت قیومیه حق با ممکنات روشن می شود و سرّ اشتیاق موجودات به خدا روشن می شود و در نتیجه توجه ایجادی حق تعالی به اعیان ثابته آنها به بروز و ظهور خارجی می رسند

نتیجه سوم: بیان ادراک شهودی و سرّی است که ادراکی ورای طور و ادراک عقلی است و هنگامی برای انسان پیدا می شود که انسان بتواند اعیان ثابته را شهود کند و یعنی از ادراک عقلی که رؤیت ارباب انواع بالاتر برود و اعیان ثابته را مورد کشف و شهود قرار دهد واین معرفت سرّی است و در منطقه حکومت اسم باطن است چنان که ادراکات دیگر در منطقه حکومت اسم ظاهر است و آن ادراکات دیگر استمداد وجودی از این ادراک سری می کنند زیرا در نظام طولی مراتب همیشه مراتب پایین تر مدد وجودی از مراتب بالاتر می گیرند.