درس تمهید القواعد استاد اسحاق‌نیا

موضوع: ادامه جواب اشکال ششم

و اما بيان لميّة ذلك، فهو ان الظهور بحسب المدارك انَّما هو بحسب اختفاء الحقيقة و أحكامه الذاتيَّة الإطلاقيَّة و ظهور النسب الأسمائيَّة، و ذلك انما هو حسب تراكم القيود الامكانيَّة، و تعاكس وجوه الكيانيَّة فكل مرتبة يكون انزل بحسب رتبة (مرتبة- خ) الوجود، لا بدَّ و ان تكون تلك القيود فيها اكثر، إذ النازل مشتمل على ما اشتمل عليه العالي من تلك القيود- مع ما اختصّ به في تنزلاته، و كل ما كان انزل، لا بدَّ و ان يكون للخواصِّ و الأحكام اشمل، و كلّما كان اشمل، كان اكمل، ضرورة ان الكمال هو الجامعيَّة التي يستتبع الخلافة الإلهيَّة، كما ستطّلع عليه انشاء الله تعالى.

هذا معنى ما اتَّفق عليه كلمة القوم في هذا المقام، ثم انّ المصنّف لمّا كان في صدد افحام الخصم على ما التزمه من الطريق‌[2] فلا يستقيم له على قانون التوجيه أخذ المسلّمات في طى المقدمات، فلهذا عدل عن عبارة القوم إلى تحقيق له يكون كالوجه الانّى لبيان المتنازع فيه، بحيث تصير به المسألة كالمشاهدات لا يمكن لأحد من ذوى العقول السليمة ان يشكّ فيها و نبّه على ذلك بقوله: لعلّهم أرادوا.

شارح اشکالی مطرح کرد که ما دقیق آن را تقریر نکردیم لذا اکنون اصلاح می کنیم

جواب اول و دوم مصنف جزئی است ولی اشکال ششم کلی و مربوط به کل عالم بود و جواب ها مربوط به انسان بود در جواب اول شارح مثال به انسان زد بین اشکال 6 و جواب آن هماهنگی نیست و شارح در جواب این گونه فرمود: ذکر انسان در جواب از باب تمثیل است خاصه در جواب نخست و الا جواب ششم در سخن مصنف اختصاص به انسان داشته باشد مثلا در میان موجودات عالم اجسام از نازل ترین وجود که هیولای اولی است تا صورت جسمیه و بعد معادن و نبات و بعد حیوان و در آخر هم انسان می شود در هر کدام از این مراتب عالم جسم را حساب کنید که در مرتبه پایین تر یا متأخرتر است ظهور آثار و احکام وجود در آن بیشتر است زیرا قیود وجود بیشتر می شود و ما بیشتر وجود را می فهمیم و درک می کنیم

در پایان فصل شارح می گوید: جوابی که مصنف داد به طریق انّ بود یعنی استدلال از معلول بر علت است که هر چه وجود پایین تر بیاید و نازل تر شود چون آثار و اوصاف وجود بیشتر مورد ادراک قرار می گیرد کشف می کند که ظهور وجود در آن بیشتر است یک وجه لمی هم بر این مطلب هست که مصنف در جواب متعرض آن نشده است و شارح علت آن را بیان می کند

وجه لمی: چرا هر چه مرتبه وجود متنزل تر می شود ظهور وجود و آثار آن بیشتر می شود؟

لمّ و علت این مطلب این است که هرچه وجود تنزل بیشتری می یابد و ذات و حق تعالی مخفی تر می شود و احکام خلق و کثرت و ظهور بیشتر می شود هر چه وجود به طرف حق تعالی نزدیک تر شود وحدت بیشتر می شود و اختفای ذات کمتر می شود و هر چه وجود از ذات و حق تعالی دور تر شود احکام کثرت و ظهور بیشتر شده و وجود خصوصیات بیشتری را نشان می دهد و ذات مخفی تر می شود تا به موجودی می رسد که از نظر احکام کثرت و ظهور جامع ترین موجودات است و از همین رو استحقاق مقام خلیفة اللهی را در روی زمین یافته است که انسان است

هر آن چیزی که در عالم هویداست    نشانش در تن و جان تو پیداست

جهان انسان شد و انسان جهانی است    از این پاکیزه تر نبود بیانی

انسان در نمایش خصوصیات وجود و نمایش احکام کثرت و احکام و خلق و اسماء جامع ترین و کامل ترین موجود است و شامل تر از آن نداریم و از همین جاست که استحقاق مقام خلافة اللهی را در زمین یافته است.

سؤال: چرا مصنف این وجه لمی را بیان نکرد؟

جواب: زیرا وی متعهد شده در این کتاب به روش اهل نظر و استدلال بحث کند و این وجه لمی مسلم نزد اهل کشف و عرفاست و لذا نخواست از آن در جواب اشکال استفاده کند.