درس اسفار استاد اسحاق‌نیا

موضوع: مکان بهشت و دوزخ

و روي[1] أيضا في كتاب الكافي عن أبي بصير: «قال: قلت لأبي عبد الله ع: إنا نتحدث عن أرواح المؤمنين أنها في حواصل طيور خُضُر ترعى في الجنة و تأوي إلى قناديل تحت العرش فقال ع: لا إذن ما في حواصل طير

قلتُ: فأين هي؟ قال: في روضة كهيئة الأجساد في الجنة»

مراد از مکان بهشت و دوزخ در روایت مظاهر آن در دنیا است و از آن جمله روایات زیر است که؛ ابوبصیر گوید: به امام صادق عرض کردم: ما بین خودمان این گونه گفتگو می کینم که ارواح اهل ایمان بعد از مرگ در چینه دان پرنده های سبزی است و در بهشت می چرند و مأوی و جایگاه آن ها در قندیل ها و چراغدان هایی در زیر عرش است مثل پرنده ای که در علفزار می پرد و دانه می خورد و به آشیانه اش باز می گردد

امام صادق ع این مطلب را نفی کردند که چنین نیست ابوبصیر گوید: پرسیدم: پس ارواح اهل ایمان به کجا منتقل می شوند؟ امام صادق فرمود: «في روضة كهيئة الأجساد في الجنة» در باغی مانند هیأتی که اجساد در بهشت دارند

درباره ی این حدیث 3 نکته لازم به ذکر است؛

    1. معنای این حدیث امام صادق ع چیست؟

    2. اشکالی که حکیم سبزواری به ملا صدرا که در تعلیقه بیان کرده اند

    3. حاشیه ای که از نسخه استاد فقید استنساخ شده و مطلبی از رساله ای از محقق دوانی درباره ی این حدیث مرتبط است.

مطلب نخست: از تعلیقه حکیم سبزواری استفاده می شود که این جمله امام صادق ع «في روضة كهيئة الأجساد في الجنة» در روضه دو احتمال است؛

    1. قالب: بنابر این احتمال، حدیث به این معنا است که ارواح اهل ایمان بعد از مرگ به قالبی منتقل می شوند که آن بدن و قالب برزخی است و آن شبیه کیفیتی است که اجسادو ابدان در روز قیامت دارند قبل تر هم از تعلیقه ایشان در فرق بین بدن أخروی و برزخی که تفاوت به شدت و ضعف بود "فی روضة" یعنی در قالب و بدن برزخی که مانند بدن در روز قیامت است فرق برزخ و قیامت هم به شدت و ضعف ظهور است.

    2. باغ: یعنی ایشان به باغی در برزخ منتقل می شوند با همان هیأتی که اجساد و ابدان آن ها در بهشت خواهد داشت و کیفیت بدن بهشتی و اخروی با بدن برزخی یکی است مانند هیأت و کیفیت بدن هایی است که در بهشت دارند و در آخرت با آن محشور می شوند.

مطلب دوم: حکیم سبزورای به ملا صدرا اشکال می کند که؛ این روایت هیچ ربطی ندارد به مطلبی ندارد که ملا صدرا در سدد آن هستند و روایاتی را شاهد آن بیان می کنند زیرا بحث در روایاتی است که مکان های دنیوی برای بهشت و دوزخ بیان شده است در خبر و روایت باید مکان هایی را به عنوان مکان بهشت و دوزخ بیان کنند

استدراک: در ادامه اشکال می افزاید: مگر این که کسی بگوید: معنای این جمله امام صادق ع این است که؛ «فی روضة من الدنیا» که شبیه اجساد اخروی است یعنی ارواح ایشان به باغی در دنیا می روند که آن باغ در روایت مکانی برای بهشت تعیین شده است تا حمل بر مظهریت بشود

اما این معنای روایت نیست و با تشبیه و تنظیر نمی سازد «کهیأت الأجساد فی الجنة» بلکه برعکس است و ارواح مومنان بعد از مرگ به برزخ منتقل می شوند که شبیه اجساد در دنیا است و سازگاری با آن ندارد و با بدن بهشتی در باغ دنیا نمی باشد بلکه ارواح مؤمنان بعد از مرگ در باغ بهشتی و برزخی اند با بدنی شبیه به بدن مثالی می باشند مثالی از این روی است که مثل و شبیه ابدان و اجساد دنیوی است و برعکس است همان طور که امام صادق ع به یونس ابن ظبیان فرمودند: «المؤمن إذا قبضه الله صیّر روحه فی قالب کقالبه فی الدنیا فإذا قدم القادم عرفوه بتلک الصورة التی کانت فی الدنیا» روح مؤمن که گرفته می شود آن را خدا در قالبی و بدنی شبیه بدن دنیوی قرار می دهد که قالب مثالی است و وقتی تازه واردی می آید وکه تازه مرده و به اموات ملحق شده است وی را با همان صورت دنیوی می شناسد. لذا قضیه برعکس است و معنای روایت این نیست که "روضة من الدنیا" که با بدن شبیه بدن أخروی در بهشت باشد

مطلب سوم: در رساله ای از محقق دوانی نقل شده است: این روایتی که از عامه نقل شده و روایاتی که ملاصدرا نقل کرده عامه و عامی می باشد محقق دوانی گوید: من 5 سال در این حدیث عامه که مشتمل بر طیور خُضُر است اندیشیدم که یعنی چه ارواح مؤمنان به چینه دان های پرندگان منتقل می شود؟ و با مسلم بودن بطلان تناسخ که بعد از مرگ روح انسان به بدن پرنده برود به این رسیدم که معنا و مقصود روایت از طیور خُضر قالب های مثالی می باشد زیرا انسان دارای 3 مرتبه است؛

    1. مرتبه دنیوی

    2. بدن مثالی

    3. مرتبه روح قدسی و مجرد

در پایان نسخه استاد فقید آمده است: از طایفه ای از وهابیت معلوم می شود که ایشان برزخ و مثال را انکار می کنند.