درس اسفار استاد اسحاق‌نیا
98/08/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حساب و میزان
و توضيح ذلك: أن مواد الأشخاص الأخروية و متعلقاتها و ما يكون بمنزلة البذور للأشجار و النطف للحيوانات و الهيولى للعقليات[1] إنما هي التصورات الباطنية و التخيلات النفسانية و التأملات العقلية لأن الدار الآخرة و كل ما فيها ليست من جنس هذه الدار و ما فيها فما في الدنيا له مادة جسمانية؛
• تطرأ عليها صورة أو نفس من خارج
• بإعانة أسباب خارجية و أوضاع و حركات فلكية
• و لأجسامها الحيوانية حياة عرضية
و ما في الآخرة من الجنات و الأشجار و الأنهار و غيرها؛
• أرواح هي بعينها صورة معلقة
• قائمة بذاتها
• حياتها نفس ذاتها
و كل نفس إنسانية مع ما يتعلق بها من الحور و القصور و الأشجار و الأنهار جميعها موجودة بوجود واحد و حية بحياة واحدة و المجموع مع وحدته الشخصية متكثر الصور
و الإنسان إذا انقطع عن الدنيا[2] و تجرد عن لباس هذا الأدنى و كشف عن بصره هذا الغطاء كانت قوته الإدراكية قدرة و علمه غيبا و غيبه شهادة فيصير مبصرا لنتائج أعماله و أفكاره و مشاهدا لآثار حركاته و أفعاله قارئا لصحيفة أعماله و لوح كتابه حسناته و سيئاته كما قال تعالى: «وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً» و مما يدلّ على أن الإنسان الكائن في الدار الآخرة غير متكون من مادة طبيعية بل من صورة نفسانية إدراكية؛
• قوله تعالى: «وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ»
• و قوله: «إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ» و معلوم أن ما في عليين ليس مخلوقا من المادة الجسمانية
فعُلِم؛ أن المرء متكون في القيامة من معلومه و معتقده فإن كان معلومه من باب الشهوات المذمومة و الأماني الباطلة و الأهواء الفاسدة تكون من أهل النار و العذاب محترقا بنار الجحيم يكون كتابه في سجين و إن كانت معلوماته من باب الأمور القدسية و معرفة الله و ملائكته و كتبه و رسله فيكون لا محالة من أهل الملكوت الأعلى و المنزل الأرفع و القرب الأدنى و الرفيق الأسنى.
فصل (21): في حقيقة الحساب و الميزان[3]
لعلك قد تنبهت من الأصول التي كررنا ذكرها أن كل مكلف يرى يوم الآخرة حاصل متفرقات أفعاله و أقواله و فذلكة حساب حسناته و سيئاته و يصادف جملة كل دقيق و جليل من أعماله في كتابه؛ «لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً» و الحساب عبارة عن جمع تفاريق الأعداد و المقادير و تعريف مبلغها و في قدرة الله أن يكشف في لحظة واحدة للخلائق حاصل أعمالهم و ميزان حسناتهم و سيئاتهم و هو أسرع الحاسبين قال تعالى: «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى بِنا حاسِبِينَ» و قال تعالى: «وَ الْوَزْنُ[4] يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ»
چند مطلب بیان شد؛
1. هیولای عامّ
2. مایه عذاب و نعمت افکارو نیات است
3. جنس اجسام اخروی و دنیوی متفاوت است از 3 جهت؛
• صورت اجسام دنیوی از خارج عارض می شود
• بواسطه اسباب خارجیه مانند حرکات افلاک و کواکب بر آنها عارض می شود در جسم مثالی از درون و از افکار و عقاید است
• حیات اجسام دنیوی عرضی است نه ذاتی مثل اجسام مثالی
4. عذاب ها و ثواب های اخروی با وجود صور مختلفه کثیره ای که دارند اما به وجود واحد شخصی که وجود نفس است موجود می شوند
5. با مفارقت نفس از بدن ادراک نفس فعلی شده و به قدرت و اقتدار تبدیل می شود و ادراک چیزی سبب تحقق آنی آن شیئ می شود
6. بعد از مرگ غیبت نفس به شهادت و بطون آن به ظهور بدل می شود و نفس نتایج اعمال خود که افکار و نیات است را مشاهده و صحیفه اعمال خود را مطالعه می کند
در قرآن آمده؛ « وَكُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا (13) » از عمل به طایر تعبیر شده است که به معنای پرنده است و سِرش این است که؛ اعمال انسان از وجود انسان به پرواز در می آید منتهی انسان را رها نمی کند و اعمال مانند طوق بر گردن او آویزان است و نوشته ای برایش بیرون می آورند که انسان آن را باز شده و منشور ملاقات می کند و به او می گویند: کتابت را بخوان! و خود برای قضاوت و حساب کافی هستی « اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا (14) » فصل بعد در مورد حسابرسی می باشد.مایه وجود جسم اخروی افکار و عقاید است نه ماده بدن و جسم دنیوی که در این مورد شواهدی آورده شد.فصل 21: حسابرسی
روزی انسان فذلکه و خلاصه و برآیند و نتیجه و چکیده اعمالش را می بیند و آن نتیجه همه اعمالش است و هیچ چیزی از قلم نمی افتد که برآیند همان ملکات وجودی است «لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً» در 5 جای قرآن نفی "ظلّام" از خدا شده است یعنی خدا ذره ای به احدی ستم نمی ورزد انسان در لحظه و آن برآیند اعمالش را می بیند و خدا اسرع الحاسبین است و معطلی ندارد و میزان عمل خود را هم می بیند زیرا حساب باید روی میزانی باشد «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى بِنا حاسِبِينَ» ذره ای از اعمال آورده می شود خود عمل را می آورند در لحظه یعنی زمان انقطاع نفس از بدن همه حساب و میزانش را می بیند
و «وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ» میزان سنجش حقیقت است در شاخه اعتقادات و اعمال و به هر میزان که اعمال و عقاید انسان درست و صحیح باشد میزان عمل او سنگین تر می شود برای برخی «فلا نُقیم لهم یوم القیامة وزنا» کسی که میزان هایش سنگین باشد از این روی که اعمال و علوم هر کدام میزان های جدا گانه ای دارند هر چه میزان سبکتر باشد خسران زده می شوند بخاطر اعمالی که انجام داده است.
