موضوع: ضمان طبیب /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

گفتیم مرحوم سید یزدی مسائلی را در رابطه با فقه پزشکی مطرح کرده است.

1- ضامن بودن طبیب

مسأله پنجمی که ایشان مطرح کرده عبارتست از «الطبيب المباشر للعلاج إذا أفسد ضامن، و إن كان حاذقاً»[1] پزشک به سه شکل اقدام به عملیات پزشکی می کند. یک نوع این است که خود پزشک بیمار را در بیمارستان بستری می کند و دارو و درمان و عملیات را شروع می کند یعنی اقدام را مباشرتا خود پزشک انجام می دهد. شکل دوم این است که تجویز می کند یعنی به بیمار امر می کند که فلان دارو را بگیر و استفاده کن. نوع سوم این است که دارو را توصیف می کند مثلا شخصی می گوید فلان بیماری را دارم. دکتر می گوید فلان دارو برای بیماری شما خوب است. اینجا او را امر به خریدن آن دارو نمی کند بلکه فقط توصیف می کند.

مرحوم سید یزدی فرموده اگر طبیب خسارتی وارد کند ضامن است حتی اگر آن طبیب حاذق باشد. طبق این بیان پزشک مباشر ضامن است.

مسأله دیگر اینکه اگر مباشرت نکند و امر کند، در اینصورت بین فقها اختلاف است. بعضی از فقها فرموده اند ضامن است و بعضی فرموده اند ضامن نیست. اینجا خود بیمار اقدام کرده ولی به دستور پزشک. اینجا بحث سبب و مباشر پیش می آید. در اینصورت بیمار، مباشر می شود و پزشک که دستور داده است سبب می شود. حال آیا در اینصورت سبب اقوی است یا مباشر؟ مرتکز در عرف عام این است که در مانحن فیه سبب اقوی است از مباشر.

اما در قسمت سوم که فقط توصیف کرده است و امر نکرده و مستقیما اقدام به علاج نکرده است، فقها متفق هستند که ضمانی در کار نیست.

ممکن است گفته شود به اینکه گفته شود هرچند کار او توصیف است ولی در مسند پزشکی نشسته و ماهیتا کار او طبابت است، نتوان گفت که کار او صرفا توصیف است و در مصرف دارو کاره ای نیست در حالی که دیگران به دستورات او اعتنا نموده و بر آن ترتیب اثر می دهند. در اینصورت که تجویز می کند، سببیت برای پزشک استفاده می شود و سبب از مباشر اقوی است.

1.1- دلیل ضمان پزشک

فقها فرموده اند دلائل مختلفی وجود دارد. دلیل اولی که مطرح شده، اجماع است. لکن به نظر ما این اجماع مدرکی است و دلیل مستقل نیست و در نتیجه ارزشی ندارد. از روایات استفاده می شود که طبیب ضامن است.

روایاتی در این باب ذکرشده که بعضی از آنها خصوص طبابت را گفته و بعضی از آنها مطلق شخص اجیر که کاری را برعهده می گیرد ضامن می داند.

در روایت آمده « عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَنْ تَطَبَّبَ أَوْ تَبَيْطَرَ فَلْيَأْخُذِ الْبَرَاءَةَ مِنْ وَلِيِّهِ وَ إِلَّا فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ»[2] اگر کسی پزشکی پیشه کند یا دامپزشکی را پیشه خود قرار دهد از ولی بیمار، اخذ برائت کند وگرنه اگر خسارتی وارد کند ضامن است. این تعبیر اعم از مباشرت و سببیت است.

در روایت دیگر آمده « رَوَى حَمَّادٌ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يُعْطَى الثَّوْبَ لِيَصْبَغَهُ فَيُفْسِدُهُ فَقَالَ كُلُّ عَامِلٍ أَعْطَيْتَهُ أَجْراً عَلَى أَنْ يُصْلِحَ فَأَفْسَدَ فَهُوَ ضَامِنٌ»[3]

در روایت دیگر آمده «عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقَصَّارِ هَلْ عَلَيْهِ ضَمَانٌ فَقَالَ نَعَمْ كُلُّ مَنْ يُعْطَى الْأَجْرَ لِيُصْلِحَ فَيُفْسِدُ فَهُوَ ضَامِنٌ»[4] از این سه روایت استفاده می شود که طبیب ضامن است.