موضوع: اصول فقه پزشکی /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در علم اصول فقه پزشکی بود. ما در مقاله اشاره شده بحثی به نام تاریخچه اصول فقه بیان کرده ایم.

1- تاریخ اصول فقه

در آنجا به نکته ای اشاره کرده ایم و آن هم اینکه علم اصول فقه از علوم ابداعی مسلمانان است یعنی مسلمانان که می‌خواستند احکام فقهی را استنباط کنند نیاز به قواعدی روش شناسانه برای استنباط داشتند که آنها را تدوین کردند. اگر کسی بخواهد اجتهاد کند نیاز به قواعد اصولی دارد. ولی اگر کسی نخواهد مجتهد شود بحثی داریم که بین شیعه و اهل سنت در این قضیه تفاوت دیدگاهی ممکن است مشاهده شود و آن هم اینکه آیا معصومین اجتهاد می کنند یا نه؟ در نگاه اهل سنت این دیدگاه مطرح شده که حضرت اجتهاد می کردند و در مورد ائمه علیهم السلام هم نگاه آنها این است که اینها اجتهادات ائمه علیهم السلام است. شخص سنی خدمت حضرت آمد و از حضرت سوال کرد که در فلان مسأله رأی شما چیست؟ حضرت فرمودند اینکه ما می گوییم رأی نیست بلکه حکم خداست بدون اینکه بخواهد رأی و گمان باشد.

اهل سنت را مصوبه می گویند. مصوبه کسانی هستند که می گویند احکام از جانب خدا جعل نشده است بلکه این مجتهدین هستند که وقتی اجتهاد می کنند چیزی که اجتهاد آنها به این منتهی می شود حکم الله است. در حالی که عقیده مخطئه این است که در هر قضیه ای خدای متعال حکمی دارد و این احکام را پیامبر و ائمه علیهم السلام آن را می دانند و مجتهدین اگر آن را کشف کردند که درست رفته اند و اگر کشف نکردند که خطا رفته اند اما برای خطایی که کرده معذور است و نزد خدا حجت داشته است چون با روش علمی دنبال مسأله رفته است و اگر به واقع رسید ثواب مضاعف دارد و اگر خطا کرد معذور است و خدای متعال او و مقلدین او را عقاب نمی کند.

با این بیان پیامبر و ائمه علیهم السلام اجتهاد نمی کنند بلکه آگاه به حکم خدا هستند.

حال که اجتهاد نمی کنند پس مجتهد در شیعه، غیر معصوم است. معصوم نیاز به اجتهاد ندارد و در نتیجه نیاز به علم اصول فقه ندارد زیرا در علم اصول فقه شخص می خواهد قواعدی را کشف کند که در قیاس استنباط، کبری قرار دهد. وقتی نمی خواهد استنباط به این معنا کند نیاز به علم اصول فقه ندارد.

بر این اساس علما فرموده اند نیاز به علم اصول پیش از آنکه در شیعه به آن نیاز پیدا شود در میان اهل سنت به آن نیاز شد به دلیل اینکه به حسب نظر مشهور پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وقتی از دنیا رفت، اهل سنت نیاز به اصول فقه پیدا کردند اما ما با وجود امام معصوم علیه السلام نیاز به علم اصول فقه نداشتیم.

قواعدی را حضرات در روایات به اصحابشان یاد دادند که بتوانند استنباط حکم شرعی کنند که حضرات اصحاب را برای زمان غیبت آماده می کردند. پس مشهور این است که در علم اصول فقه اولین تألیفات را اهل سنت داشته اند هرچند ممکن است بعضی بگویند که حتی تألیف اصول فقه در شیعه ابتداء صورت گرفته است. به نظر ما نیاز به علم اصول برای شیعه متأخر از اهل سنت بوده است گرچه اصولی که عامه پایگذاری کرده اند اشتباهاتی داشته که حضرات بعضی از آنها را رد کرده است مثل قیاس.

در زمانی که اخباری گری در بین شیعه رواج پیدا کرد اخباری ها در مقابل مجتهدین و اصولیین قرار گرفتند و البته اگر کسی بخواهد به کتب اخباریین مراجعه کند، آنها نیز قواعدی اصولی دارند مثلا در زمینه شبهاتی که پیش می آید باید احتیاطی شد یا برائتی. اینطور نیست که علم اصول در میان آنها نباشد بلکه آنها در یکسری از قواعد اصولی با اصولیین اختلاف دارند وگرنه اینکه مثلا می گوییم اخباریون در فلان مسأله قائل به احتیاط هستند، این خودش یک نظریه اصولی است.

بعد از دوره اخباری گری علم اصول فقه دوباره گسترش پیدا کرد و از زمان شیخ انصاری به بعد به مرتبه ای از قوت رسید که شیخ انصاری فرمود اگر مرحوم استرآبادی صاحب فوائد المدنیه، زنده می شد نمی توانست اصول من را رد کند.

2- تقسیم بندی مباحث علم اصول

معمولا علمای ما می گفتند ما یک مباحث الفاظ داریم و یک مباحث عقلی. بعدا مرحوم مظفر مباحث را تقسیم کرد به مباحث الفاظ و عقلی و حجت و اصول عملیه. آیت الله مکارم شیرازی حفظه الله تقسیم بندی ای مطرح کرده است که به نظر می رسد این تقسیم بندی شکل ورود به مسائل اصولی را تغییر داده است. اول رسائل شیخ انصاری این بحث است که مجتهد وقتی مواجه با حکم شرعی می شود، حالات مختلفی برایش پیدا می شود که عبارتست از قطع و ظن و شک. بعد می فرماید قطع حجیت ذاتی دارد و ظنون را تقسیم به معتبره و غیر معتبره می کند. ایشان تقسیم بندی‌ای در آغاز رسائل دارد که آیت الله مکارم این را آورده اند و تدوین مسائل اصول را طبق همین بیان شیخ انصاری تقسیم کرده اند. این تقسیم بندی برای طلبه از حیث اینکه بداند که علم اصول کجا و چگونه به دردش می خورد فایده دارد.