موضوع: ماهیت قرارداد بین پزشک و بیمار /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در این بود که مراجعه بیمار به طبیب جایز است و بلکه ممکن است گاهی موارد واجب باشد و برطبیب ارائه خدمات درمانی واجب است.

1- ماهیت قرارداد بین پزشک و بیمار

بحث در این بود که ماهیت اقدام طرفین یعنی پزشک و بیمار چیست. سید یزدی فرمود ماهیت آن اجاره است و در باب اجاره آن را بیان کرد «لا بأس بأخذ الأُجرة على الطبابة» ایشان در همین مسأله فرموده است «و يجوز أيضاً مقاطعته على المعالجة إلى مدّة أو مطلقاً»[1]

1.1- مقاطعه

سوال این است که مقاطعه چیست. آیا امری غیر از اجاره است. حقیقت این است که مقاطعه ماهیتش همان اجاره است. در مقاطعه یا همان پیمانکاری به جای اینکه عملی را از کارگر، بخواهید در مدت معین انجام دهد و به او مزد دهید، می گویید این کار را برای من انجام بده و زمان آن لازم نیست حتما از امروز صبح تا شب باشد.

در مقاطعه پزشکی باید گفته شود که شما این عمل جراحی را انجام بده، هرچه قدر طول کشید، من به شما این مقدار پول می‌دهم. یا اینکه پزشک می‌گوید من بیماری شما را خوب می کنم در مقابلش فلان مبلغ می گیرم. حقیقت و ماهیت پیمانکاری، همان اجاره است. به جای خریدن عمل فرد، نتیجه را می خرید.

نکته دیگر اینکه مقاطعه دو گونه است. یکی اینکه کارفرما، با شخصی پیمانی می بندد؛ به این مقاطعه خصوصی می گویند. در مقابل آن مقاطعه دولتی است که یک طرف قرارداد دولت است. اگر یکطرف مقاطعه دولت باشد، ممکن است احکام اجاره آن فرق داشته باشد و دولت برای خودش یکسری قواعد خاص داشته باشد.

1.2- احتمالات دیگر در ماهیت قرارداد بین پزشک و بیمار

ممکن است قرارداد بین پزشک و بیمار عقد جعاله باشد. در مسأله 17عروه فرموده ماهیت رابطه پزشک و بیمار از نظر فقهی، می تواند اجاره باشد یا جعاله باشد. گفتیم مقاطعه نیز یک قسم از اجاره است.

احتمال دیگری در مقام مطرح است و آن عبارتست از اینکه شاید ماهیت قرارداد بین پزشک و بیمار، هیچکدام از عقود شناخته شده نیست و عقد جدید است. باید بررسی کنیم ببینیم کدام است.

اگر بگوییم این قرارداد ماهیتا اجاره است، باید آنچه که در خارج رخ می دهد بگوییم اجاره معاطاتی است. اگر گفتیم آنچه خارجا رخ می دهد و به عنوان معاطات است، باید معلوم شود که آیا این معاطات مفید تملیک است یا مفید اباحه است. اگر در بحث بیع گفتیم معاطات بیع نیست بلکه اباحه تصرف است، در بحث اجاره نیز باید بگوییم اگر اجاره معاطاتی باشد نیز اباحه است یا اثر اجاره معاطاتی غیر از اثر بیع معاطاتی است.

اینکه فقها بحث طبیب را در باب اجاره مطرح کرده اند این ذهنیت ایجاد می شود که لابد قرارداد اجاره است. در زمان ما یکسری قوانین وجود دارد که یکی از آنها این است که قرارداد بین پزشک و بیمار از ناحیه پزشک لازم است ولی از ناحیه بیمار جایز است. یعنی بیمار بعد از بستری می تواند بگوید نمی خواهم جراحی شوم ولی از ناحیه پزشک لازم است. اینکه از یکطرف جایز باشد و از طرف دیگر لازم باشد، با قرارداد اجاره سازگار نیست. قانون با فقه در باب اجاره تفاوتی دارد. حال با این تفاوت آیا این قرارداد اجاره است یا جعاله یا عقد جدید.

باید بحث شود که قرارداد بین پزشک و بیمار چه ویژگی هایی داشته باشد. به نظر عمده مباحث اخلاق پزشکی که اروپا و آمریکا در طول چهل سال اخیر مطرح کرده اند عمدتا به شرایط عقد درمانی بازگشت می کند. مباحثی که در اخلاق پزشکی غرب واقع شده در واقع همان مباحثی است که سالهای طولانی-حدود هفتصد سال- در فقه ما مطرح بوده است.