درس تفسیر استاد درایتی
1400/01/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کیفیت تعامل آیات با روایات/ /
اساسا مباحث مرتبط به آيات قرآن در سه بحث اصولى حجيت ظواهر قرآن، تخصيص كتاب به خبر واحد و مخالفت كتاب در مرجحات تعارض مطرح مى گردد كه غالبا در ذيل بحث تعادل و تراجيح به صورت مبسوط ترى بدان پرداخته مى شود.
به نظر می‌رسد بررسى كيفيت تعامل آيات و روايات و انواع آن متوقف بر چند مقدمه باشد كه بخشى از آن ها كلامى و تعدادى از آن تفسيرى است، ولى به سبب دخالت داشتن آن ها در نتيجه ى بحث حاضر، بايد به صورت اختصار بدان اشاره كنيم :
مقدمه اول - آيا اعتبار و حجيت قرآن از پيامبر صلّى الله علیه وآله است يا اعتبار حضرت از قرآن؟
به عبارت دیگر اگر بر فرض محال، يك روايت متواتر با دلالت روشن برخلاف نص قرآن وجود داشته باشد، بايد أخذ به قرآن شود يا سنت؟ به نظر مى رسد قول حق در مسأله عبارت است از اينكه وجود قرآن در گرو پيامبر صلّى الله علیه وآله و نبوت و اعتبار حضرت در گرو قرآن مى باشد زيرا آيات قرآن به واسطه ى وجود حضرت به ما رسيده است [1] و معجزه جاويدان حضرت براى اثبات نبوت خويش و شاهد صدق ايشان، قرآن مى باشد [2] . مضافا به اينكه نه تنها نبوت پيامبر خاتم، بلكه نبوت همه أنبياء گذشته نيز به وسيله ى قرآن تصديق مى شود [3] و الا هيچ دليلى بر وجود و نبوت ساير أنبياء براى ساير اعصار وجود ندارد.
اگر گفته شود كه اعجاز پيامبر صلّى الله علیه وآله منحصر به قرآن نيست تا اثبات نبوت ايشان وابسته ى به قرآن باشد بلكه براى حضرت معجزات فراوانى وجود داشته كه مرحوم إبن شهر آشوب آن را ٤٤٤٠ معجزه مى داند [4] و بخشى از آن ها به صورت تواتر (اجمالى) براى ما نقل شده است ؛ مى گوييم آن معجزه اى كه منحصر به زمان و مكان و بيننده محدود نبوده بلكه براى تمام أعصار قرار داده شده است و نبوت خاتم النبيين صلّى الله علیه وآله تا روز قيامت به وسيله ى آن قابل اثبات است، فقط قرآن مى باشد و تواتر در نقل ساير معجزات نيز با توجه به مشترك بودن ناقلين آن در مذهب، براى ساير افراد معتبر نخواهد بود.
مقدمه دوم - إعجاز قرآن از حيث الفاظ و عبارات آن است يا معانى و معارف آن و يا مجموع الفاظ و معانى؟
واضح است كه قرآن تحدّى به خصوص اتيان الفاظ بدون معنى ننموده و الا جمع آورى يك سوره با الفاظ مسجّع و موزون براى عرب صعوبتى نداشته است و از طرفى ديگر، صرف القاء معنا بدون درنظر گرفتن الفاظ و كيفيت بكار گيرى آن نيز موضوع تحدى قرآن نمى باشد. بنابراين اعجاز قرآن از حيث معانى و مفاهيم القاء شده با الفاظ و زيبا و دقيق (مجموع الفاظ و معانى) است [5] .
لازم به ذکر است كه بنابر دخالت داشتن معانى در معجزه بودن قرآن و تحدّى پروردگار متعال به آوردن مثل و نظير آن ، روشن مى شود كه درك و فهم معانى آيات، امر ممكن و همگانى بوده است و الا اگر حتى درك مفهوم اوليه اى از قرآن نيز منحصر به افراد خاص باشد، تحدّى و ادعاى عجز قرآن لغو مى بود زيرا امر كردن كسانى كه هيچ برداشتى از يك كتاب ندارند، به آوردن مثل آن عبث و بيهوده خواهد بود و راهى براى قضاوت مثل بودن آن با قرآن وجود نخواهد داشت .
