درس تفسیر استاد درایتی

1401/03/04

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حقوق انسان از منظر قرآن/حقّ ذاتى انسان بر خدا /حقّ حيات

• حيات حيوانى - اين نوع از حيات بر خلاف حيات نباتى، حاوى احساس و غريزه و تمايلات نفسانى [1] بوده و مشترك بين انسان و حيوان است و بسيارى از عكس العمل هاى انسان تحت تأثير اين حيات مى باشد. بعضى از آيات قرآن نيز اشاره به همين نوع از حيات دارد مانند :

{كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَكُمْ [2] إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِأُولِي النُّهَىٰ [3] }[4]

{مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ [5] }[6]

• حيات انسانى - اين نوع از حيات متضمّن قدرت تفكّر و تنوير به نور عقل و خرد است كه در ميان همه ى موجودات عالَم، اختصاص به ذات انسان دارد و مايز او با ساير مخلوقات بوده و در امتداد زمان موجب مراتب تحوّل و تغيير پذيرى زندگانى او مى باشد. طبيعى است كه اگر انسان اين حيات خود را محدود به حوزه ى حيات نباتى و حيوانى خود نموده و فقط براى تأمين أغراض خود بكار بندد (بهره مند شدن از عقل در كيفيت بدست آوردن غذا يا خوردن آن)، فضلى بر ساير حيوانات نخواهد داشت اگرچه كه آن غريزه اختصاص به انسان باشد (مانند ميل به جمال يا ديده شدن). بديهى است همه آياتى كه دلالت بر قدرت درك و ظرفيت تسخير انسان دارند ناظر به اين نوع از حيات مى باشند مانند :

{اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [7] }[8]

{وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ ۙ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَىٰ حِينٍ [9] }[10]

{اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهَارَ [11] }[12]

{أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَيُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ [13] }[14]

{وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ [15] لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [16] }[17]

• حيات معنوى - اين نوع حيات فراتر از حيات انسانى و نقطه ى كمال انسان مى باشد و اهداف آن كاملا با ساير حيات ها متفاوت است. بعث رسل و انزال كتب براى إحياء و تحفّظ چنين حياتى در انسان صورت گرفته است و تمام آياتى كه در عين حيات انسانى، دلالت بر علائم مرگ يا ادعاى موت انسان ها را دارد، ناظر به همين نوع از حيات مى باشد ، مانند :

{لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ [18] }[19]

{فَإِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ [20] }[21]

{وَمَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِمَا لَا يَسْمَعُ إِلَّا دُعَاءً وَنِدَاءً ۚ صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَعْقِلُونَ [22] }[23]

{وَمِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ ۖ وَجَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا ۚ وَإِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَا ۚ حَتَّىٰ إِذَا جَاءُوكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَٰذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ [24] }[25]

{وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ ۖ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ ۗ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ ۖ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى ۚ أُولَٰئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ [26] }[27]

[1] حضرت آيت الله جوادى آملى معتقدند كه تمايلات فوق مادى مربوط به فطرت و ساير تمايلات مربوط به طبيعت و غريزه انسان مى باشد.

[2] حضرت آيت الله جوادى آملى مى فرمايند با توجه به يكسان نمودن انسان و حيوان در برآورده شدن نياز، اين آيه ناظر بر حيات حيوانى مى باشد نه اينكه هم رديف قرار دادن انسان در كنار چهار پا ناظر بر تحقير انسان باشد.

[3] [خود از این نعمت های فراوان] بخورید و دام هایتان را بچرانید، یقیناً در این امور نشانه هایی [بر توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] برای صاحبان خرد است.

[4] سوره طه، آيه 54.

[5] تا مایه بهره وری شما و دام هایتان باشد.

[6] سوره نازعات، آيه 33.

[7] خداست که دریا را برای شما مسخّر و رام کرد تا کشتی ها به فرمانش در آن روان شوند و تا شما [با سفرهای دریایی] از فضل و رزق و روزی اش بهره جویید و تا شما [بر نعمت هایش] سپاس گزاری کنید.

[8] سوره جاثیه، آيه 12.

[9] و خدا خانه هایتان را برای شما مایه آرامش و راحت قرار داد، و برای شما از پوست دام ها سر پناه [مانند قبّه و خیمه] مقرّر کرد، که آنها را روز کوچ کردنتان و هنگام اقامتتان [در جابجا کردن] سبک می یابید و [برای شما] از پشم ها و کرک ها و موهای آنها تا زمانی معین، وسایل زندگی و کالای تجارت پدید آورد.

[10] سوره نحل، آيه 80.

[11] خداست که آسمان ها و زمین را آفرید، و از آسمان آبی نازل کرد، و برای شما به وسیله آن از محصولات و میوه های گوناگون روزی بیرون آورد، و کِشتی ها را مسخّر شما قرار داد تا به فرمان او در دریا روان شوند، و نیز نهرها را مسخّر شما کرد.

[12] سوره ابراهیم، آيه 32.

[13] آیا ندانسته ای که خدا آنچه را در زمین است و [نیز] کشتی ها را که به فرمان او در دریا روانند، برای شما رام و مسخّر کرده است؟ و آسمان را نگه می دارد که بر زمین نیفتد مگر به اذن او؟ یقیناً خدا به همه مردم رؤوف و مهربان است.

[14] سوره حج، آيه 65.

[15] اين آية شريفة دلالت مى كند كه حواس پنجگانه ى انسان براى خروج از جهل و علم آموزى است درحالى كه چشم و گوش حيوانات براى اين هدف قرار داده نشده است پس اين آيه ناظر بر روح انسانى مى باشد.

[16] و خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی دانستید، و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا سپاس گزاری کنید.

[17] سوره نحل، آيه 87.

[18] تا کسانی را که [به عقل و هوش و استعداد] زنده اند هشدار دهد، و فرمان عذاب بر کافران محقق و ثابت شود.

[19] سوره یس، آيه 70.

[20] [اینان که کفر را بر ایمان ترجیح داده اند، مانند مردگان اند] پس تو نمی توانی [دعوتت را] به مردگان بشنوانی و نمی توانی دعوتت را به کران زمانی که پشت کنان روی می گردانند، بشنوانی.

[21] سوره روم، آيه 52.

[22] داستان [دعوت کننده] کافران [به ایمان]، مانند کسی است که به حیوانی [برای رهاندنش از خطر] بانگ می زند، ولی آن حیوان جز آوا و صدا [آن هم آوا و صدایی که مفهومش را درک نمی کند] نمی شنود. [کافران، در حقیقت] کر و لال و کورند، به همین سبب [درباره حقایق] اندیشه نمی کنند.

[23] سوره بقره، آيه 171.

[24] گروهی از آنان به سخنانت گوش می دهند، و ما [به کیفر لجاجت وکفرشان] بر دل هایشان پوشش هایی قرار دادیم که آن را نفهمند، و در گوش هایشان سنگینی نهادیم [تا نشنوند]. و اگر همه نشانه های حق را ببینند باز هم به آن ایمان نمی آورند؛ تا آنجا که وقتی به محضرت می آیند با تو مجادله وستیزه می کنند، کافران [از روی لجاجت وعناد] می گویند: این [قرآن] جز افسانه های پیشینیان نیست.

[25] سوره انعام، آيه 25.

[26] و اگر آن را قرآنی غیر عربی قرار داده بودیم قطعاً می گفتند: چرا آیاتش در نهایت روشنی بیان نشده است، آیا [قرآنی] غیر عربی [و نامفهوم] برای [مردمی] عرب زبان [و فصیح؟!] بگو: این کتاب برای کسانی که ایمان آورده اند، سراسر هدایت و درمان است، و کسانی که ایمان نمی آورند در گوششان سنگینی است، و آن [با همه روشنی و آشکاری اش] بر آنان پوشیده و نامفهوم است؛ اینانند که [گویی] از جایی دور ندایشان می دهند.

[27] سوره فصلت، آيه 44.