درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: المفاهيم/عام و خاص /حجیت عام بعد تخصیص

٤- مرحوم صدر مى فرمايند درباره ى مراجعه به عام بعد از تخصيص به متصل و منفصل وجود دارد سيرة عقلائية وجود دارد فلذا اصل حجيت عام مخصَّص مقبول همه ى اصوليين مى باشد و با بودن اين سيرة نوبت به اقامه دليل و استدلال ديگر نمى رسد. با توجه به اينكه سيرة عقلائية تعبدا حجيت ندارد بايد بدنبال شناسايى علت روش عقلاء و كشف ملاك آن سيرة بود و تمام اختلافات اصوليين مربوط به اين مقام مى باشد.[1]

بر اساس بطلان نظريه محقق نائينى (توقف عموميت عام بر تماميت مقدمات حكمت) تنها احتمالات صحيح در مسأله، انحلال مراد استعمالى (كلام شيخ) و يا مراد جدى (كلام آخوند) است كه باتوجه به اینکه براى هريك نيز مؤيداتى وجود دارد(مرحوم صدر براى كلام شيخ انصارى و انحلال مراد استعمالى مؤيدات بيشترى ارائه مى كنند)[2] ، نمى توان به صورت قطعى يكى از آن دو را صحيح دانست و بايد به وجدان رجوع كرد .[3]

مختار در مسأله

در صورتى كه براى يك عام، مخصّص منفصلى وجود داشته باشد اگر صدور آن قبل از وقت عمل به عام باشد، موجب تخصيص عام مى باشد و اگر صدور آن بعد از وقت عمل به عام باشد، در فرضى كه غفلت متكلم ممكن باشد باز هم موجب تخصيص عام خواهد شد اما در فرض استحالة غافل بودن متكلم (شارع مقدس) ، سيره عقلاء بر تخصيص وجود ندارد بلكه تأخير بيان از وقت حاجت بوده و قبيح است.

عقلاء تكميل مراد جدى بعد از صدور كلام و سپرى شدن وقت عمل به آن را تجويز نمى كنند مگر در مواردى كه دليل منفصل، مؤكد يا مصحّح مراد جدى سابق باشد كه در اين فرض، اتيان مراد جدى به بيان دوم بعد از وقت عمل محذورى نخواهد داشت.

با توجه به تفصيل فوق، ادعاى سيره عقلائية بر عمل كردن به مفاد عام مخصَّص ، به صورت مطلق ناتمام است و نمى توان گفت كه محل نزاع صرفا در خصوص وجه و ملاك آن سيرة مى باشد بلكه مواردى از دليل خاص (خاص منفصل بعد از وقت عمل به عام) اساسا مخصص نيست تا عمل به عام بعد از آن مصداق سيرة باشد.

بنابر آنچه گفته شد روشن مى شود كه دليل خاص منفصل اگر بعد از وقت عمل به عام باشد، ناسخ عام است (حكم ثانوى) نه مخصّص آن (مبيّن مراد جدى).

اما در صورتى كه براى يك عام، مخصّص متصلى وجود داشته باشد چه ظهور عام منوط به آن باشد (دليل خاص قيد باشد) و چه نباشد، موجب تخصيص بوده و سيرة عقلاء در عمل كردن به عام مخصَّص وجود دارد.