درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: المفاهيم/عام و خاص /ادوات عموم

اساسا نسبت به متعلق استيعاب و شمول در أدات عموم سه صورت فرض مى شود :

    1. استيعاب مدلول وضعى و تصورى مدخول

    2. استيعاب مراد استعمالى مدخول (مستعمل فيه)

    3. استيعاب مراد جدى مدخول

مرحوم نائينى معتقد به فرض سوم است فلذا براى رسيدن به مراد جدى، جريان مقدمات حكمت را ضرورى مى داند و نتيجه اين نظريه آن است كه موضوع له أدات عموم عبارتند از : استيعاب ما يراد من المدخول .

در مقابل، مشهور قائل به فرض اول هستند (هرچند تصريح به آن نكرده اند) فلذا نيازى به مقدمات حكمت نديده اند و موضوع له أدات عموم بنابر اين نظريه عبارتند از : استيعاب ما يصلح للانطباق من المدخول.[1]

براى این نظریه چند دليل اقامه شده است :

١- مرحوم آيت الله خوئى مى فرمايند اگر شموليت عام هم متوقف مقدمات حكمت باشد استعمال أدات عام بلكه وضع آن ها لغو خواهد بود زيرا با جريان مقدمات حكمت بدون أدات عام هم شموليت ثابت مى شود. همچنين ممكن نيست براى اثبات عدم لغويت ادعا شود كه أدات عام تأكيد كننده شموليت اطلاق هستند، زيرا تأكيد نسبت به دو شىء هم رتبه و هم عرض ممكن مى باشد كه قابليت اندكاك و يكى شدن را داشته باشند نه دو شىء طولى و حال آنكه عموميت عام در طول عموميت اطلاق است و و لازمه تأكيد در آن، تقديم متأخر و تأخير متقدم خواهد بود.[2]

نسبت به اين استدلال چند اشكال بيان شده است :

    1. اطلاق و مقدمات حكمت نهايتا دلالت بر آن دارند كه در موضوع حكم قيدى اخذ نشده است و هر فردى از آن در مقام امتثال مجزى خواهد بود اما استيعاب به نحو بدليت و يا شموليت حكم نسبت به تمام افراد فقط از أدات عموم فهميده مى شود.[3]

    2. جريان مقدمات حكمت مثبِت شموليت مدخول أدات است (عالم در برابر عالم هاشمى) لكن أدات عموم مثبِت شموليت موضوع و متعلق حكم مى باشد (كل عالم در برابر بعض عالم) .

    3. اطلاق مشكك و ذات مراتب و قابل شدت و ضعف مى باشد هرچند كه اطلاق مستفاد از سكوت متكلم بوده و سكوت امر بسيط است، زيرا سكوت نيز به قرينه ى قبل و بعد مفهم حدود مختلفى است، پس مى تواند اطلاق مطلق درجه ضعيف و اطلاق عام درجه قوى از استيعاب را بفهماند مانند نص و ظاهر.

    4. لازمه ى تأكيد هميشه عرضيت نيست بلكه در خصوص امور حقيقى عرضيت زمانى و تقارن وجودى لازم است هرچند عرضيت رتبى نداشته باشند. اما نسبت به امور اعتبارى و جعلى تقدّم و تأخرّ مضرّ نخواهد بود.