درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: المفاهيم/عام و خاص /تعریف و اقسام عام

مرحوم عراقى معتقد است هرچند تمايز عام استغراقى و مجموعى به لحاظ تعلق حكم است و لولا تعلق حكم بين آن ها و لحاظ امر خارجى تفاوتى وجود ندارد، اما تفاوت بين عام استغراقى و بدلى ارتباطى به كيفيت تعلق حكم ندارد بلكه حتى قبل از تعلق حكم دو نگاه بدلى و شمولى نسبت به افراد عام (تصور فصلى و عطفى) ممكن است. (به تعبير مرحوم آيت الله روحانى استغراقية و مجموعية بدلية از خصوصيات موضوع حكم و سابق بر تعلق حكم است و نشأت گرفتن خصوصيت موضوع از جانب حكم ممتنع مى باشد[1] .)

ايشان مى فرمايند گرچه گفته شده كه عموميت عام بدلى در تطبيق حكم است نه در جعل حكم ( فلذا عام بدلى مسامحتا از اقسام عام شمرده مى شود) و تطبيق به نحو بدليت بعد از فرض تعلق حكم خواهد بود، اما بايد توجه داشت كه اين تطبيق حتما نبايد به لحاظ امر خارج از لفظ باشد بلكه نسبت به حوزه مدلول تصورى (جئنى برجل ٍ) نيز اين شموليت وجود دارد .[2]

مى گوييم به نظر مى رسد مراد آخوند از انقسام عام به لحاظ تعلق حكم عبارت باشد كه انقسام در حوزه ى مدلول تصديقى در مقابل مدلول تصورى كه استيعاب است ، نه اينكه منظور ايشان انقسام مؤخر از تعلق حكم باشد تا اشكالات بزرگان وارد باشد.

از ظاهر كلام مرحوم عراقى بدست مى آيد كه ايشان تفاوت بين شموليت و بدليت را ناشى از مدخول أدات عام مى دانند نه نفس أدات، هرچند كه گفته شد اين دو نوع عام أدات مستقلى هم دارند. اين بحث متوقف بر آن است كه موضوع له اسم جنس را طبيعة مهملة يا طبيعة مطلقه بدانيم كه بنابر فرض اول شموليت و بدليت خارج از موضوع له و بنابر فرض دوم داخل است.