درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: المفاهيم/مفهوم استثناء /ادات استثناء

٢- بل اضرابية[1]

مرحوم آخوند مى فرمايد بل براى اضراب است و اضراب به سه قصد بكار مى رود :

    1. اعلام صدور خطائى و غفلةً ما قبل (أكرم زيدا بل عمرا)

    2. تأكيد كردن ما قبل (حبيبى قمر بل شمس)

    3. ردع و ابطال ما قبل (ما قام زيد بل قاعد)

ايشان معتقد است بل اضرابية در صورت سوم مفيد حصر است و خلاف حكم ما قبل خود را منحصرا براى ما بعد خود اثبات مى كند.[2]

مى گوييم اين انحصار اضافى است و مفيد مفهوم نيست مگر اينكه تعليق سنخ حكم ثابت شود.

مرحوم صدر براى اثبات مفهوم دو ركن را ضرورى مى دانست كه نسبت به بل اضرابية هر دو را ثابت مى داند. ركن اول عليت انحصارى بود كه موضوع له و مدلول تصورى أدات حصر است و ركن دوم تعليق سنخ حكم بود كه ايشان معتقد است بدون نياز به ظهور اطلاقى و مقدمات حكمت در جملات حصرية، سنخ حكم ثابت است زيرا بديهى است كه هر حكم شخصى منحصر به موضوع خود مى باشد و اتيان أدات حصر در اين فرض عرفا لغو و مفيد تأكيد خواهد بود و حال آنكه اصل در مفردات تأسيس است نه تأكيد، پس لامحاله حكم بايد سنخ باشد تا انحصار وجيه باشد. با توجه به ظهور تصورى جملات حصرية در عليت انحصارى و سنخ حكم، مفهوم حصر أقوى از تمام مفاهيم مى باشد.[3]

مى گوييم

اولا كلام ايشان در صورتى تمام است كه بين انحصار شخص حكم و سنخ حكم ثالثى وجود نداشته باشد و حال آنكه صورت‌ سومى براى آن تصور مى شود و آن حصر اضافى مى باشد پس نفى حصر شخص حكم موجب اثبات حصر سنخ حكم نخواهد بود و اثبات آن متوقف مقدمات حكمت و ظهور اطلاقى است .

ثانيا

اسناد شخص حكم به موضوع آن غير از انحصار شخص حكم به موضوع است و اتيان أدات حصر لغويت عرفى و افاده تأكيد نخواهد داشت همچنان كه اطلاق حكم مفيد شموليت و استيعاب است اما اتيان به ( كل ) تصريح به آن شموليت است و عرفا لغو محسوب نمى شود.

به عبارت ديگر مصداق تأسيس تنها افاده معناى جديدى نيست بلكه ممكن است مصداق آن افاده صراحت معناى مخفى و مستور باشد.