درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: اصل تخییر/واقعة غیر قابل تکرار /تخییر بدوی استمراری

ثانیا اگر دوران بین محذورین ناشی از اشتباه واجب به حرام باشد (مانند یقین به وجوب فعل در یک روز و حرمت آن در روز دیگر و مشتبه شدن آن دو روز)، که اساسا علم إجمالی دومی به وجوب در یک روز یا حرمت آن در روز دیگر و سخن از تخییر بدوی یا استمراری پدید نمی‌آید[1] ؛ و اگر دوران بین محذورین ناشی از تردید در تکلیف بین فعل و ترک باشد (مانند یقین به وجود تکلیف در روزهای جمعه و شک در واجب بودن فعل یا ترک آن)، که اگرچه مجرای بحث از تخییر بدوی یا استمراری خواهد بود اما ادعای تولد دو علم إجمالی دیگری نظیر آنچه که مرحوم آیت الله خوئی ادعا نموده (یا فعل در جمعه‌ی اول واجب و یا در جمعه‌ی دوم حرام است – یا فعل در جمعه‌ی اول حرام و یا در جمعه‌ی دوم واجب است) مخدوش است، زیرا از یک طرف از علم إجمالی اول (یا در همه‌ی جمعه‌ها فعل واجب است و یا ترک فعل) تنها یک علم إجمالی متولد می‌شود (یا جمعه اول فعل واجب است و یا ترک و یا در جمعه دوم فعل واجب است و یا ترک) که مخالفت قطعیه نسبت به آن ممکن نیست[2] و بدین جهت دلیلی بر بدوی بودن تخییر وجود ندارد، و از طرفی دیگر همچنان که مخالفت قطعیه هریک از این دو علم إجمالی‌ای که مدعی تولد آن هستند، موافقت قطعیه هریک از آن‌ها نیز مقدور مکلف است (موافقت قطعیه هر علم إجمالی مستلزم مخالفت قطعیه علم إجمالی دیگر است) و لذا ترجیحی برای تخییر بدوی در قبال تخییر استمراری وجود ندارد. [3]

ثالثا در نهایت هیچ تفاوتی بین تخییر بدوی و استمراری در درصد احتمال درک واقع وجود ندارد، زیرا همچنان که در تخییر استمراری احتمال امتثال تکلیف واقعی ۵۰ درصد است (یا هردو جمعه واجب بوده که یکی اتیان شده است و یا در هردو جمعه حرام بوده که یکی ترک شده است)، در تخییر بدوی نیز با انتخاب هریک از فعل یا ترک احتمال ۵۰ درصد مطابقت با واقع وجود دارد و لذا به لحاظ درک واقع نه تنها تخییر بدوی عقلا هیچ ترجیحی بر تخییر استمراری ندارد ‌بلکه چون در تخییر بدوی احتمال دارد ۱۰۰ درصد با تکلیف واقعی مخالفت شود، بعید نیست عرفا تخییر استمراری مقدم بر آن باشد. اگر گفته شود اگرچه این دو نوع تخییر از حیث موافقت و مخالفت با واقع مساوی هستند اما از آنجا که با تخییر استمراری قطع به مخالفت با واقع حاصل می‌شود، تخییر بدوی مقدم خواهد بود ؛ باید گفت که اجتناب از قطع به مخالفت منشائی جز اجتناب از واقع مخالفت ندارد و لذا چنانچه احتمال مخالفت با واقع در هردو تخییر برابر باشد، صرف قطع به مخالفت تأثیری در مقدم بودن تخییر بدوی نخواهد داشت.