درس اصول استاد حمید درایتی
1400/09/23
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث قطع/انقسامات حالات مکلف /مناقشه اول
٢- اگر براى غير بالغ شبهة حكمية در تحقّق بلوغ شكل گيرد (مانند شك در بالغ شدن وارد در پانزده سالگى و يا تمام كننده ى پانزده سالگى)، دو صورت خواهد داشت :[1]
• دليل احكام (مانند يا أيها الذين آمنوا…) اطلاق داشته باشد — با توجه به اينكه اطلاق دليل احكام شامل غير بالغ نيز مى باشد و دليل مخصّص آن (رفع القلم عن الصبىّ) اجمال دارد، غير بالغ با تمسّك به اطلاق مخاطب احكام شرعى خواهد بود. بايد توجه داشت كه صرف تمسّك مجتهد به اطلاق ادله و إفتاء به مكلّف بودن غير بالغ موجب اثبات تكليف براى غير بالغ نمى باشد زيرا دليلى بر لزوم مراجعه غير بالغ به مجتهد و اعتبار فتواى او وجود ندارد.
• دليل احكام اطلاق نداشته باشد (انصراف به بالغين داشته باشد) — براى تبيين تكليف غير بالغ دو طريق وجود دارد :
• غير بالغ تمسك به استصحاب حكمى نمايد — با توجه به اينكه عدم تكليف قبل از سنّ تمييز متيقّن و بعد از آن مشكوك است، استصحاب عدم تكليف و وجوب مى شود. [2]
• غير بالغ تمسك به اصل برائت نمايد — اگر بلوغ معيار عقلى محسوب شود، مشمول قبح عقاب بلابيان و اگر معيار شرعى محسوب شود، مشمول رُفِع ما لايعلمون شكّ خواهد بود و در نتيجه تكليف مرتفع مى شود.
٣- اگر براى غير بالغ شبهة مفهومية در تحقّق بلوغ شكل گيرد (مانند شك در ميزان خشونت معتبر در شعر نابت بر عانة)، بايد به عام فوقانى (مانند أقيموا الصلاة) رجوع كرد زيرا بنابر اين فرض مفهوم دليل مخصّص مجمل و مردّد بين أقل و أكثر (خشونت كم و خشونت زياد) مى باشد و قابليت تخصيص عمومات را نخواهد داشت. همچنين استصحاب موضوعى (عدم نبات شعر خشن) در شبهات مفهومية جارى نخواهد بود زيرا مصداق استصحاب فرد مردّد بين مقطوع الحصول (خشونت كم) و معدوم الحصول (خشونت زياد) است كه معتبر نمى باشد.[3]
اگر گفته شود كه اين اشكال مربوط به صورتى است كه موضوع استصحاب فرد باشد اما اگر موضوع استصحاب عنوان (شعر نابت) باشد چنين محذورى وجود نخواهد داشت ؛ حضرت آقاى شهيدى مى فرمايند در مثل اين موارد حكم مربوط به واقع عنوان است نه نفس عنوان (همچنان كه مرحوم صدر نسبت به اسم جنس ادعا نمود) و واقع عنوان همان افراد و مصاديق مى باشد كه با محذور فرد مردّد روبرو بود.
